گیاهان از دیرباز نقش مهم و موثری در زندگی بشر داشته اند. گونه گل رز و به طور مشخص گل محمدی از جمله گیاهانی است که کاربردهای متعددی در صنایع مختلف دارد. گل محمدی یا طلای معطر، یکی از محصولاتی که نه تنها در راستای توسعه پایدار کشاورزی نقش مهم و موثری دارد بلکه تجارت گل محمدی نیز فعالیت ارزآور و پرسود است. با مطرح شدن اقتصاد غیرنفتی تمرکز بر کشت و صادرات انواع گیاهان از جمله گل محمدی، بیشتر از قبل شده است. به طوری که می توان تجارت گل محمدی و فرآورده های آن را در جهت بسط و رشد صادرات غیر نفتی به عنوان یکی از شاخه های اصلی توسعه اقتصاد در نظر گرفت.
فهرست مطالب مقاله
درباره گل محمدی
گل محمدی با نام علمی Rosa damascene MILL شناخته شده و از خانواده Rosaceace است. زادگاه اولیه گل محمدی، سرزمین ایران و خاورمیانه است. ایرانیان از نخستین کسانی بودند که به ویژگی های خوراکی و درمانی گل محمدی پی بردند. طبق اسناد تاریخی، مبداء تولید گلاب، ” ایران” و مبداء تولید اسانس گل محمدی و عصاره گل برگ های تازه، ” یونان” بوده است.
در آغاز قرن 17 ام کشت گل محمدی در هندوستان، شمال آفریقا، ترکیه و بلغارستان گسترش یافت. این گل به دلیل سازگاری بالایی که با آب و هوای ایران دارد، در حدود 20 استان با سطح زیر کشت 10000 هکتار، پرورش داده می شود. در حال حاضر بیشترین تولید و پرورش گل محمدی مربوط به استان های همدان، فارس، کرمان و اصفهان است.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی سمیرم، پیش بینی می شود در خرداد ماه امسال، 80 تن گل محمدی مرغوب از مزارع سمیرم استان اصفهان برداشت شود.
گل محمدی در زمره گیاهان دارویی است و در صنایعی چون دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی کاربرد دارد. مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها بوده و در صنایع شیرینی‌سازی، تهیه بستنی، مربا و برخی نوشیدنی ها نیز استفاده می‌شود.
“سندبادسل ، بازاربزرگ عمده فروشی کالا با تنوعی بالا از محصولات به قیمت عمده ، مرجع خرید تجار و بازرگانان ایرانی و خارجی و مرجع محصولات عمده ایرانی”
کاشت گل محمدی
کاشت گل محمدی در مقیاس زیاد و به صورت انبوه، از طریق پاجوش و قلمه ریشه دار صورت می گیرد. کشت گل محمدی در مناطق کوهپایه ای و اقلیم های خشک و نیمه خشک، با زمستان های سرد و تابستان های خشک و معتدل میسر است. بقا و سازگاری گل محمدی با خشکی از بارزترین ویژگی های این گل است.
این گل به دو صورت دیم و آبی کشت می شود. از اصلی ترین علل انتخاب این گل برای کشت دیم، مقاوم بودن آن به کم آبی است. براساس آمار، 40 درصد از گلستان های کشور به صورت دیم کشت می شوند و سایر گلستان ها نیز در سال 2 تا 3 بار آبیاری می شوند.
برداشت گل محمدی
مرحله برداشت این گل از مهم ترین، حساس ترین و در عین حال پر هزینه ترین مراحل تولید گل محمدی است. این گل خوش عطر یک بار در سال گل می دهد و بر اساس ترتیب کاشت آن، از اوایل اردیبهشت تا اوایل تیر می توان آن را برداشت نمود.
گل محمدی پس از باز شدن، طول عمر کوتاهی روی شاخه دارد و طی 24 ساعت به سفیدی گراییده و از شاخه می ریزد. از این رو برداشت گلها بایستی قبل از طلوع آفتاب و در خنکای بامدادی انجام شود. گل نیمه باز بالاترین راندمان تولید را داراست و با توجه به فساد پذیری بالای گلهای چیده شده می توان گلها را با استفاده از آب خنک به مدت ۱۲ ساعت نگهداری نمود.
مزایای کاشت گل محمدی
- مقاوم در برابر شرایط نامساعد محیطی و خاکی: رشد در اراضی شیب دار و یا در اراضی ای که امکان رشد هیچ گیاهی نیست (اراضی سنگلاخی)، رشد در آب و هوای گرم و سرد، و حتی رشد در خاک های شور.
- مقاوم به آفات و بیماری های گیاهی و امکان کشت ارگانیک آن: گل محمدی در برابر آفات و بیماری های گیاهی بسیار مقاوم است از همین رو می تواند در دامنه های بکر و طبیعی به کشت ارگانیک آن پرداخت و در بازارهای جهانی، آن را با قیمت های بسیار بالا به فروش رساند.
- تنوع در محصولات و فرآورده های آن: فرآورد های گل محمدی بسیار متنوع است و عبارت است از: گلاب، انواع مختلفی از اِسانس ها، عطر ها، مربا و دمنوش غنچه های خشک شده آن.
- امکان سرمایه گذاری با سرمایه کم و فروش پاجوش ها: با سرمایه کم می توان کاشت گل محمدی را شروع کرد و بعد از گذشت 2 تا 5 سال از هر بوته گل 20 الی 60 پاجوش به فروش رساند.
انواع فرآورده های گل محمدی
- گلاب (Rose water): مایع خوشبویی که از طریق تقطیر گلبرگ های گل محمدی بدست می آید اما بخش عمده آن آب است و اِسانس به مقدار کم در ان به صورت محلول وجود دارد.
- اِسانس (Rose Oil): بهترین و با ارزش‌ترین محصول گل محمدی، اِسانس آن است. اِسانس نیز از تقطیر گلبرگ های گل محمدی بدست می آید ولی خالص است.
- غنچه خشک (Dried rose buds): غنچه های خشک شده گل محمدی نیز کاربرد های بسیاری از جمله تهیه دمنوش یا استفاده به همراه چای و نوشیدنی های دیگر دارد.
تجارت گل محمدی و گیاهان دارویی
حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی در حال حاضر بیش از 43 میلیارد دلار بوده و این رقم برای سال 2050، بیش از 5 تریلیون دلار پیش بینی شده است. در این میان، تجارت گل محمدی و فرآورده های آن جایگاه و اعتبار شایسته ای میان صنایع مختلف جهان کسب نموده است. طبق تحقیقات انجام شده، اِسانس گل محمدی، جدای از دیگر محصولات آن، در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی کاربردهای فراوانی دارد. حجم قابل توجهی از اِسانس گل محمدی تولید شده در دنیا، به دلیل عطر و بوی بسیار خوش آن، در تهیه عطرهای گران قیمت کاربرد دارد.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
بازار فرآورده های گل محمدی
شناسایی بازار مناسب برای فروش محصولات، یکی از مهم ترین مراحلی است که پس از بدست آمدن محصول و فرآوری آن باید انجام داد. برای عرضه محصولات فرآوری شده گل محمدی دو بازار تعریف می شود:
- بازار داخلی
- بازار خارجی
در بازارهای داخلی تقریبا تمام محصولات گل محمدی قابل عرضه و فروش است چرا که ایرانیان از دیرباز از فرآورده های این گل در زندگی روزمره خود استفاده می نمایند. یکی از پرفروش ترین فرآورده های گل محمدی در ایران، گلاب است. حضور در جشنواره‌های مختلف و یا عرضه و معرفی محصولات در بازارگاه های تخصصی مانند سندبادسِل، از راهکارهایی است که برای فروش فرآورده های گل محمدی پیشنهاد می شود.
طبق مقاله منتشر شده در Financial Tribune، در سال 2020 میلادی ایران توانست 70 درصد نیاز جهانی به فرآورده های گل محمدی را پاسخگو باشد. این ارقام حاکی از میزان ارزآوری این گل است. طبق آمارهای منتشر شده، بازار تقاضای فرآورده های گل محمدی طی سالهای گذشته با افزایش روبرو بوده است. بازارهای صادراتی این محصول در کشورهای چون لهستان، عربستان، ویتنام، کره جنوبی و فرانسه از سال 2019 دارای رشد مثبت بوده است.
بی شک رعایت استانداردهای گلاب و اسانس گل محمدی، می تواند کلید موفقیت در صادرات بیشتر این محصولات به کشورهای مختلف باشد.
تجارت گل محمدی از منظر اقتصادی
گل محمدی پس از زعفران بالاترین مقدار سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور را به خود اختصاص داده است. این گیاه به دلیل برخورداری از زنجیره ارزش بالا، درآمد مناسب، مقاومت به تنش های محیطی و جایگاه فرآورده های آن در صادرات کشور، از ارزش بسیاری برخوردار است. به دلیل ویژگی های ذکر شده، کشت گل محمدی در بسیاری از اراضی حتی زمین‌های شیب‌دار که امکان کشت گیاهان زراعی در آنها محدود است، به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد.
میانگین عملکرد تولید گل محمدی در ایران حدود 3 تن در هکتار است. در صورت ایجاد شرایط تغذیه و آبیاری منظم، میزان ثمردهی این گل به شکل قابل توجهی افزایش می یابد به طوری که در برخی مناطق کشور برداشت 7 تن در هکتار نیز گزارش شده است.
متوسط عملکرد تولید گل محمدی استان آذربایجان شرقی تا خرداد 1400، بالغ بر چهار تن در هر هکتار اعلام شده است.
همانطور که گفته شد کاشت گل محمدی و فرآوری آن در مقایسه با سایر گیاهان دارویی از پیشرفت خوبی برخوردار بوده است. با این وجود هنوز زنجیره ارزش این گل به مطلوب ترین شکل ممکن مورد بهره برداری قرار نمی گیرد. بخش اعظم محصول تولیدی گل محمدی در نخستین مرحله فرآوری به گلاب یا گل خشک شده تبدیل و به بازار عرضه می گردد. در حالی که اسانس گیری، تولید عطر وادکلن، محصولات دارویی و بهداشتی، نهایی ترین و ارزشمندترین مرحله زنجیره ارزش گل محمدی است. متاسفانه تولید و صادرات این دسته از محصولات در سبد تولیدی و صادراتی کشور از ضریب اهمیت مناسبی برخوردار نیست.
ورود کارآفرینان به مهم ترین بخش از زنجیره ارزش گل محمدی، تولید و صادرات محصولات فرآوری شده را دستخوش تحولی اساسی خواهد نمود.
نقاط قوت و ضعف ایران در توسعه کشت گل محمدی
همانطور که اشاره شده، برای گذار از اقتصاد نفتی و تک محصولی بایستی سرمایه گذاری های لازم در دیگر صنایع انجام شود که صنعت کشاورزی به دلیل اقلیم مناسب ایران می تواند یکی از صنایع پربازده و مطلوب باشد. کشت گل محمدی و تکمیل زنجیره ارزش آن از جمله مواردی که می تواند به تحقق اقتصاد چند محصولی کمک نماید. در ادامه به نقاط قوت و ضعف کشت گل محمدی در کشور می پردازیم.
نقاط قوت:
- صادراتی بودن فرآورده های گل محمدی و شهرت جهانی آن
- گیاه سازگار و مقاوم با شرایط نامساعد
- دارا بودن فرهنگ و پیشینه کهن در تولید، فرآوری و صادرات
- امکان کشت این گیاه در زمین های درجه دو و سه
- استفاده از گلبرگ های استفاده شده در تولید کمپوست های گیاهی
نقاط ضعف:
- کوتاه بودن فصل برداشت و کمبود کارگر در زمان برداشت گل محمدی
- عدم برداشت مکانیزه
- عدم برنامه ریزی اولیه به منظور تامین کارگر هنگام برداشت گل محمدی
با تولید و صادرات محصولات هر چه بیشتر فراوری شده گل محمدی می توان حداکثر ارزش افزوده حاصله را نصیب دست اندرکاران تولید و فراوری آن نمود.
از تهدیدات پیش روی تجارت گل محمدی می توان به اشباع بازار به دلیل افزایش کشت گل محمدی در سایر کشورهای جهان و همچنین توجه بر افزایش کیفی و اخذ گواهی ارگانیک به دلیل گرایش بازارهای جهانی به فرآورده های ارگانیک اشاره نمود.
وضعیت تجارت گل محمدی در ایران و جهان
همانطور که در بالا نیز به آن اشاره شد، گل محمدی به دلیل بوی بسیار خوش و خواص دارویی، در صنایع بسیاری کاربرد دارد. گل محمدی به صورت گلاب، اِسانس و غنچه خشک شده به کشورهای بسیاری صادر می شود.
از جمله کشورهایی که رقیب ایران در امر صادرات فرآوردههای گل محمدی به شمار می روند عبارت اند از:
- چین
- هند
- لهستان
- آلمان
- اندونزی
آمریکا با 12% از واردات جهان، بزرگترین وارد کننده گل محمدی است. آلمان و ژاپن در رتبه های بعدی واردات گل محمدی قرار دارند.
صادرات گلاب و اسانس
شهر کاشان بزرگترین قطب تولیدی گلاب و دیگر عرقیات دارویی در کشور است. بیشترین باغ های گل محمدی در شهرهای قمصر، برزک و نیاسر کاشان وجود دارد. کارگاه های گلاب گیری و عرقیات سنتی از دیرباز تا کنون در این منطقه بوده است و به همین منظور شهر کاشان نه تنها در ایران، بلکه در جهان نیز شهرت جهانی دارد.
به نقل از دنیای اقتصاد، هر ساله بیش از 5 میلیون دلار گلاب از شهرستان کاشان به دیگر کشور ها صادر می شود. میزان تولید گلاب و اسانس در شهر کاشان در 1200 کارگاه صورت می گیرد. 7 هزار تن گلاب، 300 کیلوگرم عطر و 30 تن اسانس، میزان تولیدی محصولات گل محمدی در این کارگاه هاست .
هر چند ایران در صادرات گلاب و خشک شده گل محمدی، جایگاه ویژه ای در جهان دارد، اما متاسفانه در نهایی ترین فرآورده زنجیره ارزش گل محمدی که اسانس تام، ابسلوت، کانکریت، عطر، مکملها و دارو است، سهم بسیار ناچیزی را از بازارهای جهانی در اختیار دارد.
گلاب کاشان یا اسانس، به صورت کلی، به کشور های آلمان، انگلستان، آمریکا، استرالیا، اسپانیا، چین، فرانسه، ژاپن، هلند، ترکیه و کانادا صادر می شود. در حقیقت بیشترین واردات گلاب ایران را کشور های نامبرده دارند. از کشور های همسایه، بیشترین گلاب به عراق صادر می شود و بازار خوبی نیز در این کشور دارد. قطر و امارات نیز از دیگر وارد کننده های گلاب ایران هستند.
میزان صادرات گلاب و اسانس ایران بر حسب کیلوگرم و ارزش دلاری، بر اساس آمار سازمان توسعه تجارت در سال 99 بر اساس جداول زیر است:
برای گذار از اقتصاد نفتی و حرکت به سوی اقتصاد چند محصولی، تمرکز بر پتانسیل های رقابتی موجود در کشور حائز اهمیت است. ظرفیت مغفول مانده تولید و صادرات گل محمدی و فرآوردههای آن در ایران قابل احیا و توسعه است. پرداختن به این مقوله میتواند در افزایش تولید ناخالص داخلی و ملی، ایجاد فرصتهای شغلی و افزایش صادرات اثر بخش باشد. البته صنعت گل محمدی در حوزه های تولید، فرآوری و بسته‌بندی و بازاریابی نیازمند سرمایه گذاری است.
به علاقه مندان به کشت و پرورش گل محمدی، دوره آموزشی « پرورش گل محمدی و تولید فرآورده های آن» از سایت معتبر فرادرس را پیشنهاد می کنیم.
“رایگان و بدون کارمزد، از یک کلیو تا یک کشتی از محصولات غذایی،آرایشی بهداشتی و صنایع دستی رو در سایت سندبادسل بفروش. کافیه فقط ثبت نام کنی!!!! “
