شاید این پرسش در ذهن شما نیز شکل گرفته است که تاثیر اصلاحات ارضی بر تولید و صادرات محصولات کشاورزی در ایران چه بوده است؟ در این مطلب سعی برآن داریم تا اطلاعاتی هر چند مختصر در خصوص اصلاحات ارضی و تاثیر آن بر تولید و صادرات محصولات کشاورزی در اختیار شما خواننده محترم قرار دهیم. در ادامه مختصری از تاثیرات قانون اصلاحات ارضی و تاثیر آن بر تولید و صادرات و همچنین افزایش بی رویه واردات خواهیم گفت. با مجله کسب و کار سندبادسل همراه باشید.
آنچه بر کشاورزی و باغداری و زراعت گذشت، نتیجه تحول در اندیشه، سیاست، صنعت و تولید بود؛ و آنچه بهره‌کشی از دهقانان را به تاریخ پیوند داد، نظام اصلاحات ارضی بود با تمام پیامدهایش!
فهرست مطالب مقاله
چیستی اصلاحات ارضی
اصلاحات ارضی با هدف توسعه روستا و کشاورزی در سه بعد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در جهان مطرح و پیاده‌سازی شد. از نظر اقتصادی، اصلاحات ارضی باید موجب افزایش تولید و بهره‌وری، از نظر سیاسی موجب تقسیم قدرت بین اکثریت جامعه و از نظر اجتماعی منجر به همگن شدن جامعه و ازبین‌رفتن اختلاف فاحش طبقه ارباب و رعیت می‌شد. اصلاحات ارضی در ایران از سال 1339 مطرح و طی سه مرحله در سال‌های بعد به اجرا درآمد، اما پس از انقلاب به‌کلی دستخوش تغییر شد و برای مدتی نیز متوقف گردید.
اما اینکه ارباب چه کسی بود و رعیت چه کسی؟! یا این یکی چه داشت و آن‌یکی چه؟! بماند … آنچه که مهم‌ترین مسئله در اصلاحات ارضی است، نحوه اجرا و پیامدهای آن است.
تبعات اجرایی سازی این قانون
اجرای قانون اصلاحات ارضی، رواج بهره‌برداری خرده مالکی و کوچک و کوچک‌تر شدنِ هرساله زمین‌های کشاورزی را در پی داشت. اجرای این قانون بر کاهش تولید اثرگذار بود که عمده دلیل آن مکانیزه نبودن و نشدن زمین‌های کشاورزی به دلیل نبودِ سرمایه در دستِ کشاورزانی بود که روزی رعیت بودند و حالا سهم کمی از زمین‌های کشاورزی دارند. اجرای قانون اصلاحات ارضی تبعاتی دیگری نیز با خود به همراه داشت که شاخص‌ترین آنها مهاجرت روستاییان به شهر، افزایش مصرف آب، انرژی و استفاده بی‌رویه از خاک هستند. اصلاحات ارضی که قرار بود منجر به بالابردن بازده تولید، کشاورزی مکانیزه و افزایش سطح زیر کشت و احیای اراضی شود، در پی تقسیم زمین‌ها و افزایش چاه‌های آب برای کشاورزی، منجر به کمبود آب و خشک شدن بیش از 40% قنات‌ها شد.
اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود …
مهم‌ترین عامل کوچک شدن زمین‌های کشاورزی در ایران، قوانین مربوط به ارث است که سالانه حدود 200 هزار هکتار از اراضی کشاورزی را کوچک و کوچک‌تر می‌کند. دراین‌بین تنها چیزی شاید بتواند که این روند را اصلاح نماید، وضع قوانین شفاف برای جلوگیری از تغییر کاربری زمین و محافظت از یکپارچگی زمین‌هاست. در کشورهایی مانند: فرانسه، آلمان و سوئد این قوانین به‌گونه‌ای است که پس از فوت والدین، اختیار زمین را فرزند بزرگ‌تر برعهده می‌گیرد و در نهایت سود و عواید آن را بین دیگر وراث تقسیم می نماید؛ یا اینکه با توافق همه وراث و با توجه به دارایی‌های دیگر فرد، زمین به یک نفر و بقیه دارایی‌ها به بقیه وراث می‌رسد تا زمین نیز مانند کارخانه، اتومبیل و … یکپارچه باقی بماند.
یکپارچه ماندن زمین‌های کشاورزی و مدیریت آن، از پیامدهای مهمی است که بعد از سال‌های متمادی از گذشت قانون اصلاحات ارضی به‌جای اجرای درست آن، شاهد بد و بدتر شدن وضعیت هرروزه آن هستیم. قبل از اصلاحات اراضی؛ ارباب، رابط دهقان با ادارات دولتی، بانک، حل‌وفصل کننده اختلافات و غیره بود، بعد از اصلاحات ارضی خلأ ارباب برای روستاییان به شدت حس می‌شد و نیاز به اقدامات دولتی گسترده در این راستا مشهود بود. گرچه شرکت‌های تعاونی روستایی، شرکت‌های سهامی زراعی، شرکت‌های تعاونی تولید و … برای کمک به کشاورزها تشکیل شد.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
تاثیر قانون اصلاحات ارضی بر صادرات
با گذشت سالها و زیادشدن مالکان در اثر تقسیم اراضی، مشکل نبود نظام واحد قیمت‌گذاری محصولات صادراتی مطرح گردید که خود دلایل بسیاری از جمله آشنا شدن خرده‌مالک‌ها با صادرات و در عین حال عدم آشنایی آنها با قوانین تجارت، فاصله‌گرفتن خرده‌مالکان با تجار، تحریم، بالارفتن نرخ ارز و … دارد؛ به‌طوری‌که بازارهای جهانی از نبودن یک نظام واحد قیمت‌گذاری در ایران ناراضی هستند و ترجیح می‌دهند به دلیل عدم ثبات اقتصادی، در بازارهای ایران فعالیت نداشته باشند و این یعنی ازدست‌دادن بازارهای بین‌المللی، کاهش رشد اقتصادی و کاهش صادرات.
همانطور که در بالا اشاره شد اصلاحات ارضی موجب کاهش تولید و در پی آن افزایش واردات شد. در جدول و نمودار زیر میزان واردات و صادرات مواد غذایی گویای این مطلب است.
گرچه برای مشکلات اصلاحات ارضی و خرد شدن زمین های کشاورزی و پیامد های آن در طی این سالها تمهیداتی اندیشیده شده، اما همچنان شاهد وضعیت نامطلوب و پیامد های آن هستیم.
گذشته از قوانین، به راستی سهم کشاورز و تاجر در بهبود این مشکلات چقدر است؟ نظران خود را در این بخش با ما در میان بگذارید.
