زعفران این طلای سرخ، یکی از گران‌قیمت‌ترین ادویه‌ها در جهان است که طرفداران خاص خود را دارد. ایران در حال حاضر بیش از 90 درصد زعفران جهان را تولید می‌کند. در این نوشتار نگاهی به زعفران ایرانی، این طلای سرخ می‌اندازیم.
فهرست مطالب مقاله
تاریخچه زعفران ایران
زعفران درگذشته‌های دور بانام زرپران شناخته می‌شد. پیشینه این محصول به 3500 سال قبل بازمی‌گردد. هرچند گمانه‌زنی‌های بسیاری در مورد خاستگاه زعفران وجود داد اما به‌زعم بسیاری زعفران از ایران سرچشمه گرفته است.
به‌طورکلی زعفران نقش و جایگاه مهمی در دوره‌ها و کشورهای مختلف داشته است. در یونان نیز این گیاه قدمتی بس طولانی داشته و به دوران قبل از برنز بازمی‌گردد. ایرانیان باستان از زعفران برای تزئین نان و معطر نمودن خوراکی‌ها استفاده می‌کردند و در مهمانی‌ها به بزرگان زعفران و زر تقدیم می‌نمودند. در زمان پارت‌ها زعفران جنبه صادراتی نیز داشت و ایرانیان این گیاه ارزشمند را به بسیاری از اقوام مانند رومی‌ها، چینی‌ها، اعراب و یونانی‌ها می‌فروختند.
“سندبادسل ، بازاربزرگ عمده فروشی کالا با تنوعی بالا از محصولات به قیمت عمده ، مرجع خرید تجار و بازرگانان ایرانی و خارجی و مرجع محصولات عمده ایرانی”
طبق مستندات تاریخی از زمان ساسانیان کاشت زعفران در قم رواج یافت. به‌طورکلی در ایران قدیم کشت زعفران در مناطق مرکزی بسیار رواج داشته است. پس از ایران نخستین زعفران در شام، اسپانیای اسلامی و شمال آفریقا کشت شد. چنین گفته می‌شود که اقوام ایرانی مانند رستمیان در انتقال و اشاعه فرهنگ زعفران و زعفران کاری بسیار تأثیرگذار بوده‌اند.
انواع زعفران ایران
زعفران به انواع مختلفی مانند نگین، سرگل، پوشال و دخترپیچ تقسیم می‌شود که تقسیم‌بندی آن‌ها معمولاً بر اساس جدا کردن کلاله از خامه زعفران صورت می‌گیرد. هر چه خلوص زعفران بیشتر باشد قدرت رنگ دهی آن بیشتر بوده و همچنین طعم بهتری ایجاد می‌کند و درنتیجه قیمت بالاتری نیز خواهد داشت. در ذیل به‌طور مختصر به انواع زعفران می‌پردازیم:
- زعفران نگین
زعفران نگین، بهترین نوع زعفران در ایران است. این زعفران دارای انواع مختلفی ازجمله نگین، شبه نگین و سوپر نگین است. این نوع زعفران به دلیل طعم و قدرت رنگ دهی بالا، بهترین و گران‌بهاترین نوع زعفران بوده و برای صادرات استفاده می‌شود.
- زعفران سرگل
این زعفران از شناخته‌شده‌ترین و پرمصرف‌ترین انواع زعفران است. زعفران ممتاز، زعفران سرقلم و ممتاز قائنات از درجه‌بندی‌های زعفران سرگل است. درجه‌بندی و قیمت زعفران سرگل، بسته به میزان ضخامت کلاله‌ها، ریزودرشت بودن و وجود یا عدم وجود کلاله‌های شکسته متفاوت است.
- زعفران پوشال
در زعفران پوشال، خامه زعفران (بخش سفیدرنگ) از زیر گل جدا می‌شود. در انتهای کلاله‌های زعفران، مقداری زردی یا سفیدی به چشم می‌خورد که شکل پوشالی مانندی به آن می‌دهد و به همین علت زعفران پوشال نامیده می‌شود. به‌طورکلی زعفران پوشال به دو نوع قلمدار و معمولی تقسیم می‌شود.
- زعفران دخترپیچ
زعفران دخترپیچ، رشته‌ای کامل است که قسمت قرمز و زردرنگ زعفران را باهم دارد. در این نوع دسته‌بندی، زعفران دست‌نخورده است. چینش این مدل به‌صورت یک‌سویه و دوسویه انجام می‌شود.
کاشت و برداشت زعفران در ایران
زعفران گیاهی است که به آب اندکی نیاز دارد و ازاین‌رو کشت آن در مناطق کم آب از بازدهی بالایی برخوردار است. کاشت این محصول در زمین‌های آفتاب‌گیر و بدون درخت که در معرض باد سرد نباشد، انجام می‌شود. حداکثر دمای مناسب برای این گیاه 35 تا 40 درجه سانتی‌گراد است. زمان مناسب کشت زعفران تقریباً اوایل تیرماه تا اواسط مهرماه است و کشت این محصول بایستی حتماً قبل از شروع باران‌های پاییزه صورت گیرد. فرآیند تولید زعفران به سه مرحله کاشت، داشت و برداشت خلاصه می‌شود.
مرحله کاشت سال اول انجام می‌شود و در سال‌های بعد مرحله داشت و برداشت صورت می‌گیرد. ازاین‌رو دقت در مرحله کاشت از اهمیت بسزایی برخوردار است. تعداد سنوات مناسب جهت بهره‌برداری از زمین زعفران 5 تا 7 سال است. توجه به عواملی چون آب و هوای مناسب، کیفیت خاک، انتخاب پیاز مناسب، توجه به زمان کاشت، روش کاشت و تراکم و عمق کاشت از عوامل مهم تعیین‌کننده موفقیت مرحله کاشت زعفران است.
در حال حاضر بیشترین کشت و برداشت زعفران در استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی است . از حدود ۲۳۰ تن زعفرانی که هرساله در جهان تولید می‌شود، حدود ۱۷۰ تن آن مربوط به خطه خراسان است. شهرهایی چون قائنات، تربت‌حیدریه، تربت‌جام، تایباد، باخزر، گناباد و .. از شهرهای پرآوازه کشت زعفران هستند.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
کاربردهای زعفران
سه کاربرد اصلی برای زعفران تعریف‌شده که عبارت‌اند از:
- مصارف غذایی
- مصارف آرایشی و دارویی
- مصارف صنعتی
مصارف غذایی زعفران
آنچه در هر خانه ایرانی وجود دارد، زعفران آسیاب شده برای برنج زعفرانی و شربت زعفران است. اما حقیقت اینجا است که مصرف غذایی زعفران به همین‌جا ختم نمی‌شود. امروزه بسیاری از بخش‌های صنعت محصولات غذایی، برای طعم و رنگ بخشیدن به محصولات خود از زعفران استفاده می‌کنند.
یکی از حوزه‌های استفاده زعفران در تولید نوشیدنی است. مقدار مورداستفاده زعفران در نوشابه‌های غیرالکلی معمولاً 3 تا 7 قسمت در هر یک‌میلیون است. از دیگر کاربردهای زعفران در صنایع شیرینی‌پزی و قنادی است. مقدار زعفران مورداستفاده در قنادی معمولاً 10 قسمت در یک‌میلیون است. همچنین زعفران در محصولات لبنی مانند کره و بستی نیز کاربرد دارد. مقدار زعفران مورداستفاده در بستنی 3 تا 5/7 قسمت در یک‌میلیون است.
مصارف آرایشی و دارویی زعفران
ازنظر بسیاری از شرکت‌های تولید محصولات آرایشی، زعفران ماده‌ای منحصربه‌فرد برای مراقبت از پوست محسوب می‌شود. مزایای این ماده گران‌بها و ارزشمند در سلامت پوست و بدن انسان، آن را به ماده اولیه برای تولید بسیاری از محصولات حوزه آرایشی مبدل نموده است.
در مقوله مراقبت از پوست، دو نوع زعفران وجود دارد که عبارت‌اند از:
- روغن گیاهی یا عصاره زعفران طبیعی
- زعفران خشک‌شده
استفاده از زعفران خشک‌شده، ایمنی پوست را تقویت کرده و کلاژن سازی پوست را افزایش می‌دهد. کلاژن برای تولید سلولی در بدن جهت ترمیم زخم و جراحت، رشد عضله، ترمیم رگ‌های خونی و تولید بافت، ضروری است. رشته‌های سرخ زعفران دارای مقدار بالایی مارتنوئید هستند که برای پوست بسیار مفید است.
زعفران آثار فارماکولوژیکی بسیاری نیز دارد. این گیاه در کتاب رسمی داروسازی اروپا (فارماکوپه) به شکل تنطوری بانام علمی OpiiCrocata Tinctura ذکرشده است. همچنین عصاره آن به‌صورت محصولی به نام Bitters Swedish توسط کارخانه‌های مختلف تهیه و جهت مصارف دارویی مختلف عرضه می‌شود.
طبق آزمایش‌های انجام‌شده در اروپا، زعفران خاصیت کاهش چربی و کلسترول خون داشته و افزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما را موجب می‌شود. اسید اسکوربیک موجود در زعفران، نقش بسیار مهمی در تحریک سیستم دفاعی و ایمنی بدن و تولید گلبول‌های سفید دارد. بر اساس تحقیقات پزشکی صورت گرفته، مواد آنتی‌اکسیدان موجود در این گیاه خاصیت ضد سرطانی دارد. از نتایج این بررسی‌ها چنین استنباط می‌شود که استفاده از زعفران می‌تواند از بروز ژن‌های سرطان‌زا جلوگیری نموده و در بهبود مولکول‌های دی ان ای آسیب‌دیده تأثیرگذار باشد.
استفاده زعفران تا روزانه ۱٫۵ گرم بی‌ضرر است و با توجه به اینکه دوز روزانه ۳۰ میلی‌گرم عصاره زعفران در بیماران افسرده، اثر ضدافسردگی داشته، زعفران حاشیه ایمنی بزرگی دارد. اما کاربرد زعفران با دوز ۵ گرم و بالاتر از آن، سمی محسوب شده و در دوز تقریباً ۲۰ گرم، کشنده است.
مصارف صنعتی زعفران
زعفران مصارف گسترده‌ای در دیگر صنایع نیز دارد اما شاخص‌ترین حوزه‌های کارکرد زعفران در صنعت را چنین می‌توان نام برد:
- صنایع رنگ‌سازی
- صنایع عطرسازی
- مرمت و نگهداری آثار هنری حساس
در حال حاضر رنگ زعفران در نساجی و مشخصاً تزئین و طراحی پارچه‌ی ابریشمی مورداستفاده قرار می‌گیرد. به دلیل ارزش آشکار پارچه ابریشمی، نمی‌توان به‌آسانی رنگ دیگری را جایگزین زعفران کرد. دلیل این کار تنها رنگ زیبای زعفران نیست بلکه علاوه بر آن خاصیت گندزدایی زعفران نیز مدنظر است. تنها ارزش زعفران باارزش پارچه ابریشمی قابل قیاس است و این اطمینان وجود دارد که علاوه بر دست‌یابی به پارچه‌ای خوش‌رنگ، هرگونه زمینه کپک و قارچ و فساد پارچه از بین می‌رود.
در کنار استفاده از زعفران در نساجی می‌توان به رنگ‌آمیزی پودهای قالی اشاره کرد. در ایران و همچنین ترکیه برای بافت قالی‌های قیمتی و غالباً هنری محض، از تاروپود مخصوص استفاده می‌کنند. رنگ زعفران یکی از چندین عاملی است که درنهایت ایجادکننده ارزش نهایی فرش دست‌بافت می‌شود.
اگر به شناخت محصولات پربازده و سودآور علاقه مند هستید، مطالعه مقاله « گردوی ایرانی» را به شما پیشنهاد می کنیم. مدت مطالعه : ۳ دقیقه
جایگاه زعفران ایران در جهان
همان‌طور که گفته شد ایران اولین و بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است. اما طی سال‌های گذشته با ورود رقبای سرسختی چون چین و افغانستان جایگاه زعفران ایران در جهان در معرض خطر قرارگرفته است. سالانه حدود ۳۰۰ تن زعفران از ایران به بازارهای خارجی صادر می‌شود که فقط ۳۰۰ میلیون دلار از گردش مالی آن به ایران بازمی‌گردد و هشت میلیارد دیگر به خاطر وجود مشکلاتی همچون تحریم، فرآوری و … به ایران بازنمی‌گردد.
نبود استراتژی در تولید زعفران، عدم تولید زعفران ارگانیک، قاچاق، کمبود صنایع تبدیلی و فرآوری و غیره ازجمله عواملی است که جایگاه ایران را در بازارهای جهانی به خطر انداخته است. بااین‌وجود زعفران سوپرنگین و سرگل ایران به ترتیب جایگاه اول و دوم را در بازار آمریکا به خود اختصاص داده است. امید است با اتخاذ رویکردهای حمایتی و تولیدی مناسب، زعفران ایرانی جایگاه خود را در جهان حفظ نماید.
برای خرید زعفران، باکیفیت و قیمت مناسب، به تأمین‌کنندگان فعال در سندبادسِل مراجعه کنید.
“رایگان و بدون کارمزد، از یک کلیو تا یک کشتی از محصولات غذایی،آرایشی بهداشتی و صنایع دستی رو در سایت سندبادسل بفروش. کافیه فقط ثبت نام کنی!!!! “
[…] که در مقاله «زعفران ایرانی» گفته شد، قدمت زعفران به ۳۵۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. […]
Comments are closed.