رب گوجه‌فرنگی یکی از پرمصرف‌ترین چاشنی‌های غذاهای است که به‌صورت سرخ‌شده یا پخته استفاده می‌شود. زنان توانمند ایرانی در قدیم این چاشنی پرکاربرد را اغلب در منزل تهیه می‌کردند. تهیه این محصول پرطرفدار همانند سایر چاشنی‌ها با تغییر سبک زندگی، رشد جمعیت، نبود امکانات برای تمام خانواده‌ها و … به‌صورت صنعتی درآمد. این امر موجب شد امروزه صنعت رب گوجه‌فرنگی در ایران یکی از بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین صنایع کشور باشد. این نوشتار شمارا با صنعت رب گوجه‌فرنگی در ایران آشنا می‌کند.
فهرست مطالب مقاله
تاریخچه رب گوجه‌فرنگی
باید گفت ایتالیا مهد رب گوجه‌فرنگی است. آشپزهای ایتالیایی اولین بار برای طعم دار کردن پاستاهای خود با طعمی متفاوت و جدید، تصمیم گرفتند سسی از عصاره گوجه‌فرنگی تهیه کنند. این اتفاق شهرهای جنوب ایتالیا را به مهد رب گوجه‌فرنگی تبدیل کردند. در حال حاضر کشورهای حاشیه مدیترانه از فعالان تولید و مصرف رب گوجه‌فرنگی در دنیا هستند.
ترکیبات رب گوجه‌فرنگی صنعتی
مهم‌ترین ماده تشکیل‌دهنده رب گوجه‌فرنگی صنعتی مثل انواع رب خانگی، گوجه‌فرنگی است. به‌منظور ۱۸ ماه ماندگاری رب، به آن مواد نگه‌دارنده مجاز افزوده می‌شود. بر اساس اعلام سازمان استاندارد ایران، رب گوجه‌فرنگی صنعتی باید حدود ۱ تا ۲ درصد نمک داشته باشد.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
مراحل تهیه رب گوجه‌فرنگی صنعتی
از زمان ورود گوجه‌فرنگی به کارخانه تا فرآوری و بسته‌بندی و درنهایت توزیع در بازار، مراحل مختلفی طی می‌شود. در ادامه به این مراحل اشاره می‌کنیم.
- تأمین ماده اولیه (گوجه‌فرنگی)
- شستشوی مقدماتی و خیساندن
- سورتینگ و دسته‌بندی
- خرد کردن
- پخت اولیه
- فیلتراسیون
- تانک فرموله
- تغلیظ آب گوجه
- پاستوریزاسیون
- پر کردن و بستن قوطی‌ها
- پاستوریزاسیون قوطی‌های پرشده
- دوش آب سرد
- خشک‌کردن
- اتیکت زنی و بسته‌بندی
- عرضه به بازار
صنعت رب گوجه‌فرنگی در جهان
گزارش شورای جهانی پردازش گوجه‌فرنگی نشان می‌دهد که مقدار مصرف جهانی این محصول در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۲/ ۳۵ میلیون تن بوده و در سال ۲۰۲۰ به ۳۷ میلیون تن رسیده است. همچنین بنا بر گزارش سایت worlds Top Exports در سال ۲۰۲۰ درآمد حاصل از صادرات گوجه‌فرنگی در دنیا بالغ‌بر ۹٫۸ میلیارد دلار بوده است. به‌طورکلی از سال ۲۰۱۶ تاکنون این رقم حدوداً ۱۲٫۹ درصد افزایش را تجربه کرده است.
در همین راستا صادرات گوجه‌فرنگی در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹ بالغ‌بر ۷٫۲ درصد افزایش داشته است. ۵ صادرکننده بزرگ گوجه‌فرنگی در جهان (مکزیک، هلند، اسپانیا، مراکش، کانادا) هستند که بیش از دوسوم (۶۹٫۳ درصد) نیاز گوجه‌فرنگی در بازارهای بین‌المللی را در سال ۲۰۲۰ تا مین کرده‌اند. همچنین بنا بر گزارش سایت جهانی «اخبار گوجه‌فرنگی»، طی سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ کشورهای زیر نقش مهمی را در تجارت بین‌المللی رب گوجه‌فرنگی ایفا کرده‌اند.
- چین
- ایتالیا
- اسپانیا
- ایالات متحده آمریکا
- پرتغال
- شیلی
- ترکیه
- اوکراین
- یونان
- هلند
- ایران
این کشورها حدود ۹۴ درصد از کل صادرات را طی ۵ سال گذشته به خود اختصاص داده‌اند. ۶ درصد باقی‌مانده تقریباً بین ۸۰ کشور دیگر جهان توزیع‌شده است. تغییرات سطح فعالیت صادراتی این کشورها به‌واسطه بحران شیوع کرونا در ماه‌های مارس و آوریل ۲۰۲۰، در اکثر کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی و چند کشور همسایه به خوبی محسوس است.
نکته جالب‌توجه در رابطه با کشور هلند این است که این کشور تولیدکننده گوجه‌فرنگی نیست. اما با داشتن صنایع تبدیلی و واردات گوجه‌فرنگی، محصولات درجه‌دو مانند انواع سس و رب گوجه‌فرنگی را تولید می‌نماید. علیرغم تولید و صادرات رب گوجه‌فرنگی در هلند، این کشور واردکننده رب‌های گوجه‌فرنگی از کشورهای ایتالیا، اسپانیا و یا آمریکا است.
میزان کشت و تولید رب گوجه‌فرنگی در ایران
میزان تولید گوجه‌فرنگی در ایران در مقایسه با تولید جهانی این محصول بسیار بالاتر است. عملکرد جهانی هر هکتار زمین گوجه‌فرنگی بالغ‌بر ۲۷ تن است؛ اما در ایران از هر هکتار زمین حدود ۳۸ تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود. طبق آمارنامه کشاورزی متهی به سال زراعی ۱۳۹۸، میزان تولید گوجه‌فرنگی ۶٫۹ میلیون تن بوده که حدود ۹٫۲ درصد از کل میزان تولید محصولات زراعی را به خود اختصاص داده است.
به‌طورمعمول به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم گوجه‌فرنگی گوشتی و آبدار بین ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم رب به‌دست می‌آید.
صنایع فرآوری و بسته‌بندی گوجه‌فرنگی اعم از رب، گوجه خشک‌شده و … تا پایان ۱۳۹۸ بدین شرح است.
برخی از برندهای رب گوجه‌فرنگی در ایران به شرح ذیل هستند. شایان‌ذکر است ترتیب معرفی برندها به معنای برتری آنها نسبت به یکدیگر نیست.
صادرات رب گوجه‌فرنگی در ایران
صادرات گوجه‌فرنگی ایران چه به‌صورت تازه و چه به‌صورت فرآوری شده، از منابع ارزآور و عامل رونق اقتصادی کشور است. در حال حاضر ایران ازنظر صادرات محصولات صنعت رب گوجه‌فرنگی در جایگاه ششم جهان قرار دارد. سالانه حدود ۷ میلیون گوجه‌فرنگی در ایران تولید می‌شود. از این مقدار حدود ۸۰۰ هزار تن برای تولید انواع فرآورده‌های گوجه‌فرنگی اختصاص داده‌شده و بیش از ۱۳۰ هزار تن آن به‌صورت تازه به خارج از کشور صادر می‌شود.
کشورهای ترکیه و روسیه، ۲ بازار بسیار خوب برای فروش و صادرات گوجه‌فرنگی و فرآورده‌های آن هستند.
درمجموع کشورهای عراق، ترکیه، روسیه، امارات، افغانستان، قزاقستان و عمان مهم‌ترین مقاصد صادرات گوجه‌فرنگی و رب گوجه‌فرنگی ایران به شمار می‌آیند.
بیشتر بخوانید: راه اندازی گلخانه گوجه‌فرنگی
نکات مهم در صادرات رب گوجه‌فرنگی
صادرات رب گوجه‌فرنگی به هر یک از کشوری جهان از اصول و استانداردهای خاص خود را دارد. برخی کشورها همچون عراق، عمان و امارت در این رابطه سهل گیر و برخی دیگر مانند روسیه سخت‌گیر هستند. بسته‌بندی رب گوجه‌فرنگی صادراتی اعم بسته‌بندی در قوطی‌های فلزی و شیشه‌ای و یا فله‌ای در بشکه و حلبی نیز بایستی بر اساس استانداردهای بهداشتی انجام شود.
برای صادرات رب گوجه‌فرنگی، معیار مشخصی به نام “بریکس” وجود دارد. این عدد میزان غلظت مواد در داخل رب گوجه‌فرنگی و نسبت آب آن را نشان می‌دهد. هر چه عدد بریکس بیشتر باشد، نشان از غلظت بالا و کیفیت بهتر رب گوجه دارد.
برای تولید رب گوجه‌فرنگی غلیظ‌تر و باکیفیت باید حجم گوجه‌فرنگی بیشتری مصرف شود. شرایط نگهداری رب گوجه‌فرنگی در قوطی فلزی یا شیشه به عدد بریکس آن بستگی دارد. به‌طور مثال اگر بسته‌بندی شیشه یا قوطی باشد، عدد بریکس به‌صورت استاندارد بین ۱۶ تا ۲۷ است. اگر رب گوجه‌فرنگی به‌صورت فله‌ای و در بشکه حمل شود، عدد بریکس باید بین ۳۸ تا ۴۰ متغیر باشد.
صادرات رب گوجه‌فرنگی و تأثیر آن بر قیمت داخلی
متأسفانه کاهش ارزش پول ملی در مقابل افزایش ارزش ارزهای خارجی باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان رب گوجه‌فرنگی برای کسب سود بیشتر عمده محصولاتشان را برای صادرات در نظر بگیرند. این موضوع درنهایت موجب افزایش چشمگیر حجم صادرات رب گوجه‌فرنگی و کاهش عرضه آن در کشور شده است. حال‌آنکه حجم تقاضای خرید در بازارهای داخلی نه‌تنها کاهش نداشته بلکه در برخی بازه‌های زمانی به دلیل هیجان کاذب ناشی از نگرانی کمیاب شدن این محصول، برخی از افراد اقدام به خرید مازاد نیاز خود می‌کنند. این موضوع بازار خریدوفروش رب گوجه‌فرنگی را تحت تأثیر قرار داده است.
تمامی این فاکتورها درنهایت موجب افزایش قیمت رب گوجه‌فرنگی در کشور خواهد شد. بهترین راه برای کنترل قیمت رب گوجه‌فرنگی در بازار ایران، جلوگیری از صادرات غیراصولی و بدون کارشناسی و حمایت دولت از تولیدکنندگان است. همچنین بالا بودن حجم صادرات رب گوجه‌فرنگی باعث شده قیمت این محصول در بازارهای داخلی تحت تأثیر نوسانات شدید قیمت دلار قرار بگیرد.
با توجه به اینکه قیمت دلار همواره با نوسانات شدید و صعودی همراه است، در بازارهای داخلی قیمت رب گوجه‌فرنگی دائما در حال تغییر است. در حالی است که کاهش نرخ ارز با کمی تا خیر بر روی قیمت نهایی این محصول اثر می‌گذارد.
