یکی از صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی تولید انواع مربا است. مربا امروزه به دو روش صنعتی و خانگی تولید می‌شود و یکی از صنایع بزرگ در ایران و جهان است. به تصور اغلب مردم تاریخچه تولید مربا به سال‌های دور برمی‌گردد؛ درحالی‌که تاریخچه خط تولید مربا چندان هم قدمت طولانی ندارد. چراکه شکر به‌عنوان یکی از مواد اصلی تشکیل‌دهنده مربا، ماده‌ای خیلی قدیمی به‌حساب نمی‌آید. در این مقاله شما را با صنایع مربا در ایران و جهان آشنا می‌کنیم.
فهرست مطالب مقاله
تاریخچه مربا
مربا واژه‌ای عربی و ریشه آن به معنی پرورش است. معادل فارسی این کلمه پرورده است. از قدیم‌الایام یکی از روش‌های نگهداری طولانی‌مدت میوه‌ها پخت مربا بوده است و به دلیل انرژی‌زا بودن آن در صبحانه مصرف می‌شود. زندگی شهری و آپارتمانی باعث شده امروز کمتر خانمی برای پخت مربا خانگی وقت صرف کند. در حال حاضر خانم‌ها اغلب با توجه به تنوع محصولات صنعتی ترجیح می‌دهند مربای مصرفی‌شان را آماده خریداری کنند.
یکی از وجوه تمایز مربای صنعتی و خانگی حفظ خواص مواد مصرف‌شده در مرباهای صنعتی و خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن است. امروزه مصرف مربا نیز بیشتر شده و علاوه بر صبحانه در عصرانه و پختن شیرینی و کیک‌ها نیز مصرف می‌شود. یکی از نکات مهم در تولید مرباهای صنعتی استفاده از شیرین‌کننده‌ها و افزودنی‌های مناسب است. بر همین اساس هرسال وزارت بهداشت برای صنایع مربای ایران فهرستی از شیرین‌کننده مجاز را منتشر می‌کند. شکر، گلوکز، سیروپ، اینورت، قند و وانیل از شیرین کننده‌های مجاز در ایران است.
مربا دارای انواع مختلف است که عبارت اند از :
- ژله
- کمپوت
- مارمالاد
تفاوت مربا با مارمالاد
هنگامی‌که میوه و شکر طوری پخته شوند که تکه‌های میوه در شهدی شیرین قابل‌مشاهده باشند به این محصول مربا گفته می‌شود اما اگر میوه با شکر به‌قدری پخته شوند که میوه کاملاً له و غیرقابل مشاهده باشد به آن مارمالاد گفته می‌شود. اما اصل و اساس مارمالاد هم میوه هستند.
صنعت سازی مربا
پس از انقلاب صنعتی و ماشینی شدن زندگی‌ها، به‌مرور تمام ابعاد زندگی انسان اعم از خوراک و مواد غذایی که اغلب خودش آن را تهیه می‌کرد نیز صنعتی شد. صنعت مربا سازی نیز از این جمله است. امروزه صنایع مربا سازی یکی از صنایع بزرگ و متنوع در کشورهای مختلف جهان است.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
تاریخچه صنعت مربا در جهان
جلوگیری از فاسدشدن یکی از نگرانی‌های مهم تولیدکننده‌ای خانگی و صنعتی است. در سال ۱۸۱۰ اتفاقی مهم درروند حفظ غذا افتاد. نیکولاس آپپرت، قناد فرانسوی، متوجه شد که با پر کردن شیشه‌ها با غذا به‌طوری‌که تمام هوا خارج شود و سپس قرار دادن شیشه‌ها در آب جوش می‌توان از فساد آنها جلوگیری کرد.
در اوایل دهه ۱۸۰۰ ایالات‌متحده، کشور به سمت غربی شدن حرکت کرد. یکی از پیشگامان این دوره جروم اسکنر در اوهایو بود او در سال ۱۸۹۷ کارخانه محصولات سیبی را راه انداخت. پس از جنگ جهانی دوم، دانشمندان علوم غذایی مواد غذایی و شیشه را باهم یا به‌طور جداگانه گرم کرده و روند فرآیند تهیه کنسرو را توسعه دادند. برای غذاهای حساس مانند میوه، پخت‌وپز فلزی با درجه حرارت بالا باعث حفظ طعم و ارزش غذایی محصول موردنظر بود.
در اوایل دهه 1970 و وقتی قیمت شکر افزایش یافت، شربت ذرت فروکتوز بالا HFCS) ) جایگزین محبوبی شد. چندین شرکت عمده پردازش مواد غذایی شامل Archer Daniels Midland، Amstar CPC International، گیاهان HFCS را وارد کردند.
چرا رنگ مرباهای صنعتی با مرباهای خانگی تفاوت دارد؟
بعضی از مرباهای صنعتی از مرباهای خانگی روشن‌تر و بعضی تیره‌تر هستند. برای مثال مربای هویج صنعتی خیلی روشن‌تر از مربای هویج خانگی است؛ اما بعضی وقت‌ها رنگ مربای توت‌فرنگی یا رنگ مربای آلبالوی صنعتی از همان مربای خانگی تیره‌تر است. رنگ مربا با نوع میوه‌ای که در تهیه آن استفاده‌شده ارتباط دارد. همچنین مقدار و زمان حرارت دادن مرباها هم در تیره یا روشن تر شدن آنها مؤثر است. هرچقدر میوه و شکر با حرارت و در زمان بیشتری پخته شود حتماً مربای حاصله نیز تیره رنگ‌تر خواهد بود.
دستگاه‌های فراوری، تولید و آماده کردن مربا و عسل صنعتی
خط تولید مربا همچون دیگر صنایع تبدیلی و تکمیلی مواد غذایی به تجهیزات مختلفی نیاز دارد که در ادامه به برخی از این دستگاه‌ها اشاره‌شده است:
- تغذیه مواد
- بلانچر ضدعفونی
- دایسر
- شیرینگ پک
- اتوکلاو
- سکوهای آماده سازی مواد
- دم گیر
- سورتینگ
- غلاف انداز لیبل
- دستگاه بسته بندی ترموفرمینگ
- پوست کن، دستگاه
- خرد کن رشته ای
- مخازن پخت فرمولاسیون
- درب بند
- سیل القایی
- لیبل زن
مراحل تولید مربا
تولید مربای صنعتی دارای مراحل مختلفی است که عبارت‌اند از:
- انتخاب میوه
- آماده سازی
- شربت سازی
- پخت میوه
- پرکردن ظروف
- بستن در ظروف
- پاستوریزاسیون
- کولینگ
- بسته بندی
صادرات مربا درجهان
فروش بین‌المللی مربا در سال ۲۰۲۰ رقمی بالغ‌بر ۳٫۴۲ میلیارد دلار بوده است. بنا بر آمارهای اعلامی، فروش مربا از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ حدود ۱٫۶ درصد و از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ حدود 9.8 درصد افزایش داشته است.
فرانسه ، ترکیه ، ایتالیا ، آلمان و اسپانیا به ترتیب 5 صادرکننده بزرگ مربا در جهان هستند.
این ۵ کشور اروپایی تقریباً ۴۱٫۸ درصد از درآمد کل مرباهای صادرشده در سراسر جهان را در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص داده‌اند. از منظر قاره‌ای، تأمین کنندگان مستقر در اروپا با محموله‌هایی به ارزش ۲٫۱ میلیارد دلار یا ۶۱٫۶ درصد از کل درآمد جهان بالاترین درآمد دلاری مربا را در طول سال ۲۰۲۰ کسب کرده‌اند. قاره آسیا با کسب ۲۰٫۸ درصد از این بازار در رتبه دوم قرار دارد. کشورهای امریکای لاتین به‌جز مکزیک با کسب ۸٫۱ درصد در رتبه بعدی قرار دارند که ۶٫۱ درصد آن از امریکای شمالی صادر می‌شود. قاره آفریقا با ۲٫۲ درصد و اقیانوسیه (نیوزلند و استرالیا) با ۱٫۲ درصد کمترین سهم را از این بازار دارند.
۱۵ کشور نخست در صادرات مربا ازنظر ارزش در سال ۲۰۲۰ در جدول زیر آمده اند.
این ۱۵ کشور ازنظر ارزش دلاری ۷۳٫۲ درصد درآمد مربا صادرشده در سراسر جهان را در سال ۲۰۲۰ کسب کرده‌اند.
در میان صادرکنندگان برتر، کشورهایی که در مقایسه با ۲۰۱۹ سریع‌ترین رشد را در صادرات مربا داشته‌اند عبارت‌اند از:
1. ترکیه (23.3 درصد افزایش) ،
2. لهستان (21.1 درصد افزایش) ،
3. چین (21 درصد افزایش)
4. کانادا (16.3 درصد افزایش).
لازم به ذکر است، ترکیه در سال ۲۰۲۰ به ۱۳۵ کشور جهان مربا، ژله و مارمالاد صادر کرده و بیش از ۳۶ میلیون دلار درآمد داشته است.
قیمت مربا بر چه اساس تعیین می شود؟
مجموعه عواملی که بر تعیین قیمت مربا اثرگذار هستند، عبارت‌اند از:
- مقدار میوه و یا پوره میوه ای موجود در مربا و مارمالاد
- تغییرات قیمت میوه در شهرهای مختلف
- میوه به کار رفته در تولید مرباها
- میزان غلظت شیره مربا
- نوع بسته بندی مربا
خرید مطمئن انواع مربا و مارمالاد از سندبادسل
ظرفیت صادرات صنایع مربا در ایران
ایران یکی از صادرکنندگان مربای آسیا است. کشورهای عراق، افغانستان، چین، لبنان، سوریه، امارات، تایلند، ترکیه و ژاپن ظرفیت خوبی در صادرات مربا دارند. بازار صادرات مربای ایران به افغانستان، عراق، پاکستان و روسیه دیگر اشباع‌شده و صادرات به این کشورها برای تجار توجیه اقتصادی ندارد.
در عوض بازار کشورهای هند، چین، ترکیه، امارات، هنگ‌کنگ، اندونزی، تایلند و قزاقستان پتانسیل زیادی در صادرات مربا دارد. اما با توجه به ظرفیت بازار و روابط تجاری آسان با چین، امارات و تایلند بیشترین ظرفیت و پتانسیل صادراتی این محصول رادارند. ترکمنستان نیز به دلیل همسایگی با ایران بیشترین ظرفیت را در این رابطه دارد.
بازار ایران یکی از متنوع ترین بازار های مربای جهان است.
صادرات مربای ایران شامل محصولات متعدد و متنوعی است که از ۲ نظر حائز اهمیت هستند و عبارت‌اند از:
- طعم
- بسته بندی
بر همین اساس صادرات مربای ایرانی ازنظر کیفی در سطح بالایی قرار دارد و طی سال‌های اخیر مشتریان زیادی داشته است.
درآمد ایران از صادرات انواع مربا
اگرچه میزان صادرات مربای ایران خوب است اما هنوز در سطح قابل‌قبول و متناسب با ظرفیت ایران نیست. دلایل مختلفی در این رابطه وجود دارد. مهم‌ترین دلیل آن عملکرد ضعیف بازار ایران در صادرات مربا و دیده نشدن صنعت مربای ایران در بازار جهانی است.
چنانچه صادرات مربای ایران با شناخت جهانی از این محصولات انجام شود از ظرفیت بالایی برخوردار است.
البته طی سال‌های جاری اقدامات مناسبی برای معرفی بهتر و صادرات مربای ایرانی صورت گرفته و چشم‌انداز صادرات مربای ایران مطلوب ارزیابی می‌شود. در سال ۹۵، مربا، ژله و مارمالاد ایرانی زینت‌بخش سفر ۳۵ کشور جهان ازجمله استرالیا، آلمان، عراق، آمریکا، انگلستان، ترکیه، سوئیس، سوئد، دانمارک، کانادا، نروژ، هلند و جمهوری چک بوده است.
بر اساس آمار گمرک ایران برای منتهی به سال ۱۳۹۹، بیش از ۴۵ تن مربا، ژله و مارمالاد از ایران به کشورهای مختلف جهان صادر شد. این میزان صادرات رقمی بالغ‌بر ۴۵ میلیون دلار ارز را نصیب کشور کرده است.
در یک ماهه نخست سال ۹۶ حدود ۷۳۹ تن مربا، ژله، مارمالاد، پوره و خمیر میوه، به ارزش دلاری بالغ‌بر ۷۱۲ میلیون از ایران صادرشده است.
صادرات مربای ایران به صورت فله ای، شامل طعم های زیر است:
- انجیر
- زردآلو
- تمشک
- بهارنارنج
- سیب
- به
- بالنگ
- کل سرخ
- شقاقل
- پرتقال
توت فرنگی - هویج
همچون بسیاری صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، سرمایه‌گذاری در صنایع مربای ایران نه تنها از اتلاف محصولات باغی و زراعی جلوگیری کرده، بلکه به ارزآوری بیشتر نیز کمک می‌نماید.
