یکی از رویکردهای مطرح اعلامی و اعمالی سیاست خارجی ایران، سیاست نگاه به شرق است. علت اتخاذ این رویکرد، قطع روابط دیپلماتیک با ایران، تشدید تحریم‌ها علیه ایران از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا است. ازاین‌رو ایران برای تأمین بخشی از اهداف سیاسی خود با اتخاذ این رویکرد ، سعی نموده از تک‌قطبی شدن ساختار نظام بین‌الملل جلوگیری نماید.
دراین‌بین، چین به‌عنوان یک قدرت برتر در نظام بین‌الملل که شاخص‌های قدرت خود را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی ارتقاء بخشیده، موردتوجه دستگاه دیپلماسی ایران قرارگرفته است. این‌گونه به نظر می‌رسد که ایران در پی آن است که با ایجاد ائتلاف راهبردی، از چین به‌عنوان یک شریک تجاری و همچنین متحدی راهبردی در عرصه بین‌المللی بهره گیرد. به این نکته نیز باید توجه نمود که ایران و چین، در عرصه سیاست بین‌الملل نگرش مشترکی دارند و آن مخالفت با نظام سلطه جهانی و حمایت از نظام چندقطبی است. در این مقاله نگاهی اجمالی بر روابط ایران و چین خواهیم داشت، با سندبادسِل همراه باشید.
فهرست مطالب مقاله
نگاهی بر روابط اقتصادی میان ایران و چین
به‌طورکلی ایران و چین اقتضائات اقتصادی خاص خود رادارند که همین موضوع آنان را بیشتر به هم پیوند می‌زند. ایران در سیاست خارجی به بازیگران قدرتمند شرقی همچون چین تمرکز دارد. به همین جهت حجم معاملات و مبادلات اقتصادی و تجاری ایران و چین از بالاترین رقم برخوردار است و در حقیقت مبادلات میان ایران و چین برم بنای منافع دوجانبه پایه‌گذاری شده است. بااین‌وجود طبق آمار منتشرشده از سوی گمرک چین در 9 ماهه نخست سال 2020، حجم مبادلات تجاری ایران با چین با افت 5/38 درصدی به 11 میلیارد و 190 میلیون دلار رسیده است.
چنین به نظر می‌رسد که افت قیمت نفت، تشدید تحریم‌های آمریکا و همچنین کاهش مصرف سوخت در چین به دلیل شیوع ویروس کرونا ازجمله عوامل افت ارزش واردات چین از ایران طی سال 2020 بوده است. تا پایان سال 2020 میلادی حجم مبادلات میان ایران و چین حدود 16 میلیارد دلار بود که با احتساب فروش غیررسمی نفت بازهم حجم مبادلات به بیش از 20 میلیارد دلار نرسید. گفتنی است که در سال 2014 میلادی حجم مبادلات دو کشور به بیش از 51 میلیارد دلار رسیده بود.
نکته جالب‌توجه در خصوص رشد اقتصادی چین آن است که این کشور در سال 2020 میلادی و باوجود گسترش ویروس کرونا، درصد اقتصادی بالای سه درصد را تجربه کرد درحالی‌که همه کشورهای جهان با رشد منفی روبرو بودند. چین برای سال 2021 میلادی نیز رشدی بالغ‌بر 8 درصد را پیش‌بینی کرده است.
برای اطاعات تکمیلی، مطالعه مقاله «صادرات به چین» را به شما توصیه می کنیم. مدت مطالعه: ۴ دقیقه
تأثیرات اقتصادی سند همکاری جامع فی‌مابین ایران و چین
در این سند، ایران و چین صرفاً بر یک نقشه راه و افق روابط همه‌جانبه برای تحقق مشارکت جامعه راهبردی و ارتقای عملی آن به توافق رسیده‌اند که تحقق هر بخش می‌تواند دو کشور را با منافع بسیاری روبرو نماید. طبق این سند، چین در صنعت نفت ایران و نیز زیرساخت حمل‌ونقل سرمایه‌گذاری خواهد نمود. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری چین در ایران معادل 280 تا 400 میلیارد دلار خواهد بود.
از دو منظر به این سند نگاه می‌شود برخی از تحلیلگران این تفاهم‌نامه را در شرایط تحریم به سود ایران می‌دانند و برخی دیگر معتقدند که چنین تفاهم‌نامه‌ای در شرایطی که اقتصاد ایران در موضع ضعف قرارداد، تبعات نامطلوبی را در بلندمدت به همراه خواهد داشت. به‌طورکلی به دلیل آنکه کالاهای اقتصادی ایران با تحریم‌های شدیدی مواجه شده، تفاهم‌نامه فی‌مابین ایران و چین می‌تواند سیکل بسته اقتصاد ایران را بهبود بخشیده و شرایط تجاری مناسبی را ایجاد نماید.
از منظر اقتصادی، یکی از محورهای اصلی و بلندمدت این سند استفاده از ظرفیت‌های بالقوه برای افزایش همکاری اقتصادی میان ایران و چین است. برخی از این موارد بدین شرح هستند:
- پیوند دادن ایران به زنجیره تأمین ارزش محور از طریق زنجیره‌های مکمل فرآوری داخلی
- تولیدات مشترک باهدف تأمین بازارهای داخلی دو کشور و همچنین سایر کشورها
- ایجاد فرصت شغلی و بهره‌برداری از نیروی کار جوان و ماهر
همچنین در این سند، تسهیل فرآیندهای مؤثر در روابط اقتصادی و تجاری باهدف پویایی بنگاه‌های اقتصادی، همکاری‌های مالی-بانکی، گمرکی، تقویت تجارت غیرنفتی با تمرکز بر دو حوزه کشاورزی و دانش‌بنیان موردتوجه ویژه قرارگرفته است.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
طرح جاده ابریشم نوین
طرح «یک کمربند – یک جاده» یا طرح «جاده ابریشم نوین» یکی از اقدامات اخیر چین برای گسترش تجارت از آسیا تا اروپا است. این طرح یکی از کلیدی‌ترین فرصت‌های همکاری میان ایران و چین است. به‌طورکلی ایران ازلحاظ جغرافیایی و ترانزیتی در منطقه مهمی قرار دارد. افزون بر این، چین توانمندی لازم برای ایجاد شبکه تولیدی و پشتیبانی در بازارهای خاورمیانه را دارد و از این طریق ایران نیز خواهد توانست به بازار 400 میلیون نفری متصل گردد.
چنین به نظر می‌رسد که راه‌اندازی مراکز تولید و پشتیبانی، راه‌اندازی خطوط آهن، استفاده از بندرها مشترک و استفاده از خاک ایران برای ترانزیت کالا ازجمله موارد موردتوافق برای همکاری در طرح راه ابریشم باشد. در حال حاضر نزدیک به 100 کشور از ایران برای ترانزیت و انتقال کالا استفاده می‌نمایند و همین امر اهمیت حضور ایران در طرح جاده ابریشم را دوچندان می‌نماید. در برهه‌ای از زمان خبر کنار گذاشته شدن ایران از ابر پروژه «یک کمربند – یک جاده» رسانه‌ای شد که توجه بسیاری از تحلیلگران را به خود جلب نمود. اصل خبر به کنار گذاشته شدن ایران از کریدور ترانزیت ریلی بین اروپا و چین و جایگزین شدن ترانزیت ریلی میان استانبول و شیان چین بدون عبور از خاک ایران بود . به‌زعم برخی کارشناسان عبور قطارهای باری اروپا-چین از کریدور ریلی ترکیه، به دلیل کوتاهی زمان و به‌تبع آن کاهش هزینه برای صاحبان کالا جاذبه بیشتری ایجاد می‌نماید.
با توجه به همه آنچه گفته شد سند همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین، فرصت مناسبی را برای ایران جهت حضور فعال در ابر پروژه راه ابریشم ایجاد خواهد نمود . همراهی این دو رویداد بی‌شک شرایط تجاری قابل‌تأملی را برای ایران ایجاد خواهد کرد و تجار ایرانی با هوشیاری و درایت می‌توانند به بهترین شکل ممکن از این شرایط نهایت حسن استفاده را ببرند.
