صنایع سلولزی در ایران

یکی از فراوان‌ترین ماده های آلی در جهان سلولز است. یکی از منابع مهم سلولز جنگل‌ها، گیاهان و حیوانات هستند. صنایع سلولزی در ایران و جهان ، یکی از صنایع پرکاربرد با تولیدات متنوع است. در این مطلب شما را با تولید محصولات سلولزی و تجارت آن در سطح جهان و ایران آشنا خواهیم کرد.

فهرست مطالب مقاله

تاریخچه سلولز

آنسلم پین، شیمی‌دان فرانسوی، در سال ۱۸۳۸ با جداسازی سلولز موفق به کشف و شناسایی فرمول شیمیایی آن شد. نخستین پلیمر ترموپلاستیک موسوم به سلولوئید در سال ۱۸۷۰، با استفاده از سلولز ساخته شد. در سال‌های ۱۸۹۰ از سلولز در تولید ریون و در سال ۱۹۱۲ در تولید سلوفان استفاده شد. سال ۱۹۲۰ هرمان استاودینگر موفق به کشف ساختار شیمیایی این ماده شد. طی سال ۱۹۹۲ کوبایاشی و شودا به طور مشترک توانستند بدون استفاده از آنزیم بیولوژیکی، سلولز تولید کنند.

نانوسلولز

اولین بار اصطلاح میکروفیبر (میکروالیاف) نانوسلولز توسط توربک، سنایدر و سندبرگ در اواخر دهه ۱۹۷۰ به‌کار گرفته شد. این ترکیب ماده ژل مانندی بود که از خمیر چوب در دمای بالا و فشار زیاد ایجاد می‌شد. اصطلاح MFC (Microfibrillated Cellulose) برای نخستین بار اوایل دهه ۱۹۸۰ ظهور کرد. در این سال تعدادی از اختراعات ثبت شده روی این ترکیب نانو سلولزی جدید به نام ریونیر (Rayonier) معرفی گردید.

توربک و همکارانش کاربردهای جدیدی برای MFC/Nanocellulose یافتند. از این جمله می‌توان به استفاده از این ترکیبات به‌عنوان عوامل تغلیظ کننده و چسبناک کننده در صنایع غذایی، لوازم‌آرایشی، فرآیندهای تولید کاغذ، منسوجات و الیاف نبافته اشاره کرد. ویژگی‌های نانو سلولز(مکانیکی، خواص لایه‌نازک، ویسکوزیته و غیره) آن را ماده‌ای جالب برای صنایع کاغذ و مقوا قرارداد. نانو سلولز به دلیل داشتن اثر تقویتی قوی بر روی مواد کاغذ، در صنعت کاغذسازی به‌طور گسترده مورداستفاده قرار می‌گیرد.

در صنایع غذایی، پزشکی، آرایشی و دارویی این مواد در ابر جاذب‌های آب و فیلم‌های ضد باکتری مورداستفاده قرار می‌گیرند.

محصولات سلولزی

صنایع سلولزی در ایران و جهان امروزه محصولات متنوع و متعددی را تولید میکنند؛ اما کاربرد اصلی سلولز در صنعت تولید کاغذ است. از فیبرهای سلولزی نیز در صنعت پارچه‌بافی استفاده می‌شود. پنبه، کتان و سایر فیبرهای طبیعی نیز مستقیماً یا پس از پردازش به ریون تبدیل می‌شوند. سلولز ریزبلورین و پودری نیز در صنایع داروسازی به‌عنوان افزاینده‌ی غذایی و پرکننده دارو، تثبیت‌کننده و امولسیفایر به‌کار می‌رود. دیگر کاربردهای سلولز عبارت‌اند از:

تولید عایق الکترونیکی
مصالح ساختمانی
فیلتر قهوه
اسکاج
چسب
قطره‌ی چشم
داروی ملین
پلاستیک نازک

درحالی‌که سلولز گیاهان همواره سوختی مهم تلقی می‌شود، سلولز موجود در فضولات حیوانی را نیز می‌توان با پردازش به سوخت زیستی بوتانول تبدیل کرد. امروزه سلولز ترکیبی ارگانیک، فراوان‌ترین بیوپلیمر روی زمین است.

یکی از مهم‌ترین مشتقات سلولزی ویسکوز است که از اوایل قرن ۲۱ وارد صنعت پارچه‌بافی شد و کاربرد زیادی دارد.

مزیت زیست‌محیطی محصولات سلولزی

امروزه دانشمندان و فعالان محیط‌زیست توصیه می‌کنند که به‌جای دیگر محصولات پلاستیکی موجود در بازار حتماً از محصولات سلولزی استفاده شود. چراکه در تولید محصولات سلولزی از مواد خام طبیعی استفاده می‌شود که در طبیعت تجزیه‌پذیر هستند. هرچند رهاسازی این محصولات در سطح شهر، چهره بدی را به وجود می‌آورد اما درمجموع کاملاً تجزیه‌پذیر هستند. در صورت رهاسازی این مواد در طبیعت، از خود ماده سمی نشر نمی‌دهند. ازاین رو باعث آلودگی محیط‌زیست نشده و برای بازیافت آن‌ها نیازی نیست که مانند دیگر محصولات، سوزانده شوند. درعین‌حال استفاده بیش‌ازحد و کنترل نشده محصولات سلولزی می‌تواند باعث کاهش مواد طبیعی در صنعت کشاورزی شده، و محدودیت‌هایی ایجاد نماید.

سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات

کاربرد سلولز در صنایع مختلف

صنایع مختلفی از سلولز برای تولید محصولات خود استفاده می‌کنند. شاید بتوان گفت استفاده از این ماده در صنعت کاغذسازی سابقه طولانی دارد. در کنار آن می‌توان به صنایع زیر نیز اشاره کرد:

پارچه بافی
صنایع دارویی
صنایع پزشکی
ساختمانی

صنایع سلولزی بهداشتی

محصولات سلولزی امروزه در زندگی روزمره انسان‌ها کاربردهای فراوان و غیرقابل‌انکاری دارد. در حال حاضر به مدد پیشرفت صنایع مختلف امکان تولید انواع محصولات ضروری بهداشتی از سلولز که یک ماده طبیعی به شمار می‌رود، فراهم‌شده است.

از رایج‌ترین کاربردهای محصولات سلولزی در محصولات بهداشتی می توان به محصولات زیر اشاره نمود:

کاغذ توالت
پوشش یکبار مصرف سرویس بهداشتی
انواع دستمال کاغذی یکبار مصرف
سفره کاغذی
حوله کاغذی
ملحفه کاغذی
پیش بند کاغذی
لباس زیر کاغذی
پوشک کودک و بزرگسال
پد بهداشتی
زیرانداز بیمار بالایه سلولزی
پد جذب رطوبت

محصولات سلولزی و بهداشتی (تیشو) جزو کالاهای اساسی و ضروری مردم ما محسوب نمی‌شوند؛ اما سهم قابل‌توجهی در رونق بازار خرده‌فروشی فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای دارند. اهمیت این محصولات در بین اقلام مصرفی و بهداشتی مردم دوچندان است و طیف گسترده‌ای از محصولات را در برمی‌گیرد. محصولات صنایع سلولزی بهداشتی در ایران به گروه های زیر تقسیم می شوند:

انواع دستمال‌کاغذی
کاغذ تیشو (ماده اولیه تولید دستمال‌کاغذی)
نوار بهداشتی و پوشک‌های بچه و بزرگ‌سال

در حال حاضر سرانه مصرف کاغذ تیشو در ایران به ازای هر نفر ایرانی کمتر از ۲ کیلوگرم و ۲ برابر نیاز داخلی است و مازاد آن به کشورهای هدف به‌ویژه کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، آسیای میانه و … صادر می‌شود. این در حالی است که تا ۱۰ سال پیش ۸۰ درصد تیشوی موردنیاز ایران از محل واردات تأمین می‌شد. امروزه با راه‌اندازی صنایع سلولزی در کشور، تنها مواد اولیه موردنیاز کارخانجات وارد می شود.

هرچند در سال‌های گذشته برخی سرمایه‌گذاران به دنبال تولید این محصولات بودند؛ اما هنوز در برخی اقلام مانند کاغذ چاپ و تحریر واردکننده هستیم. بااین‌وجود جلوی مکانیسم تعرفه گرفته شد. در حال حاضر عمده تولید کاغذ کشور از کاغذهای باطله انجام می‌شود. به این منظور چرخه بازیافت در کشور شکل‌گرفته و این کاغذها باقیمت مناسب از جمع‌آوری‌کنندگان خریداری می‌شوند. بر پایه اطلاعات موجود، ظرفیت صنعت کاغذ و مقوای کشور حدود پنج میلیون و ۲۰۰ هزار تن است. گفتنی است یک هزار و ۶۰۰ واحد در کل این زنجیره اعم از صنایع سلولزی، سلولزی بهداشتی، کاغذ و مقوا شکل‌گرفته است. در سال ۱۳۹۹ کشور رشد محسوسی را در تولید تیشو و انواع کاغذ بسته‌بندی تجربه کرد و در ۲ ماهه نخست ۱۴۰۰ بیش از ۷۰۰ هزار تن کاغذ بسته‌بندی به تولید رسید.

صادرات محصولات سلولزی به کشور های همسایه

صنایع سلولزی در ایران با فعالیت زیاد این امکان را فراهم ساخته که صادرات به کشورهای دیگر انجام شود. بیشتر صادرات ایران به کشورهای عراق افغانستان آسیای میانه، هند و مصر هستند.

کالاهایی که در آن سلولز استفاده می‌شود دارای کدهای تعرفه‌ای مختلف هستند. شما می‌توانید بر اساس نوع کاربرد، اطلاعات دقیق مربوط به صادرات و واردات این کالاها را از سایت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن به‌دست آورید.

تجارت صنایع سلولزی در جهان

از سال ۲۰۱۸ و همزمان با شیوع کووید 19 در جهان، مصرف محصولات سلولزی بخصوص کاغذ توالت به‌شدت افزایش یافت. میزان صادرات کاغذ توالت در جهان در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۴٫۴۴ میلیارد دلار تخمین زده‌شده است. این رقم درمجموع در مقایسه با سال ۲۰۱۶ حدود ۱۶٫۵ درصد افزایش داشته است. کشورهای چین، آلمان، ایتالیا، کانادا و مکزیک ۵ صادرکننده بزرگ دستمال توالت دنیا هستند. این کشورها ۴۱٫۶ درصد از کل تجارت جهانی در سال ۲۰۲۰ به خودشان اختصاص داده‌اند.

با در نظر گرفتن چشم‌انداز قاره‌ای، کشورهای اروپایی درآمد قابل‌توجهی را از صادرات کاغذ توالت کسب می‌کنند. طبق آمارها، در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۴۸٫۸ درصد صادرات این محصولات باارزشی بالغ‌بر ۲٫۲ میلیارد دلار انجام‌شده است. پس از اروپا، آسیا با در اختیار داشتن ۲۸٫۹ درصد و امریکای شمالی با ۱۲٫۹ درصد از بازار در رتبه‌های دو و سه جهانی قرار دارند. آمریکای لاتین به به‌جز مکزیک با ۷٫۲ درصد، آفریقا با ۱٫۹ درصد، و اقیانوسیه با هدایت نیوزلند و استرالیا با ۰٫۴ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

10 کشور برتر صادرکننده دستمال توالت (به صورت رول) در جهان در سال 2020 داشته اند ، در جدول زیر آمده اند.