شاید یکی از مهمترین دلایل راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار، صرفه اقتصادی آن باشد. هرچند راه اندازی یک گلخانه هزینه اولیه قابل توجهی نیاز است اما مواردی چون برداشت چند مرحلهای و مدت زمان کوتاه برداشت محصول را می توان در زمره صرفه اقتصادی راه اندازی گلخانه قلمداد نمود. در این مقاله به نحوه راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار و مزایا و معایب گلخانه خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب مقاله
چرا گلخانه؟
نیاز به محصولات کشاورزی در زندگی بشر هر روز پررنگتر میشود و نقش افزایش جمعیت نیز بر این نیاز بی تاثیر نیست. اما کاهش نزولات جوی و افت چشمگیر ذخایر آبی و سفره های زیرزمینی، از مهم ترین دلایل در توجیه راهاندازی گلخانه است.
از سوی دیگر گلخانه راه حلی مدرن برای مبارزه با گرما و سرمای ناگهانی هوا است؛ از این رو کشت انواع صیفی جات و سبزیجات خارج از فصل، در گلخانه مقدور است. برای تولید محصولات باکیفیت بایستی در تمام طول سال شرایط محیطی مطلوب رعایت و عوامل خسارتزا کنترل شوند؛ بدون شک، کنترل این موارد تنها در مکان های مدرن سربسته، یعنی گلخانه میسر است. به جرئت می توان گفت، کشت در گلخانه نسبت به کشت در فضای آزاد و زمین های کشاورزی، از مشکلات کمتری برخوردار است. همه این موارد در کنار هم، سوددهی گلخانه را بسیار بیشتر از کشاورزی به سبک سنتی و در زمین های زراعی کرده است.
گلخانه چیست؟
در تعریف گلخانه چنین آمده است : « گلخانه به فضای محدودی اطلاق می شود که قابلیت کنترل محیطی مناسب برای رشد گیاهان از نواحی مختلف و در طی فصول مختلف یک سال را دارا باشد.»
گلخانه ها بر اساس نوع متریال و مصالحی که در ساخت آنها استفاده شده به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم می شوند. تصمیم گیری در خصوص انتخاب نوع گلخانه براساس موقعیت ساخت آن انجام میشود. از سوی دیگر گلخانه ها براساس نوع تولید و از نظر کاربردی دارای انواع مختلفی هستند که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
براساس نوع تولید
- گلخانه های سبزی و صیفی نظیر محصولاتی چون خیار، گوجه فرنگی، توت فرنگی، فلفل، بادمجان، سبزیجات برگی و ….
- گلخانه گل و گیاه زینتی نظیر انواع گلهای شاخه بریده و گلهای آپارتمانی
- سالنهای گلخانه ای کشت انواع قارچ خوراکی
از نظر کاربردی
- آموزشی
- تحقیقاتی
- تفریحی و سرگرمی
- تجاری
همچنین مجموعه اهدافی که می توان برای راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار متصور شد به شرح ذیل است:
- تولید محصول در محلی که آن محصول تولید نمی شود.
- کشت و تولید محصول در زمانی که کشت آن محصول در هوای آزاد غیرممکن است.
سازه گلخانه بایستی با توجه به توپوگرافی، اقلیم و شرایط جوی و نوع خاک هر منطقه طراحی شود. رعایت استانداردهایی چون 76UNE -92/208 ، 284CEN/TC و 57NFU-063 و آیین نامه های ایران و NGMA آمریکا و ECMC (اتحادیه اروپائی سازه های فلزی) توصیه می شود.
از آنجایی که روش کشت هیدروپونیک از روشهایی است که در کشت گوجه فرنگی و خیار کاربرد دارد، خواندن این مقاله را به شما پیشنهاد می کنیم.
راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی
گوجه فرنگی و محصولات تبدیلی آن از پرطرفدارترین و سودآورترین محصولات در جهان است. این محصول از بازار فروش بسیار خوبی برخوردار بوده و به صورت تازه، سس و رب استفاده می شود. از این رو واریته هایی که در کشت گوجه فرنگی در نظر گرفته می شود با نوع مصرف آن مطابقت دارد.
انواع گوجه فرنگی
در حال حاضر دو نوع گوجه فرنگی در بازار ایران وجود دارد:
- معمولی با وزنی تا حدود 250 گرم
- چری یا گیلاسی با وزنی بین 5 تا 20 گرم
در کشت گوجه فرنگی گیلاسی از تکنیک های نوینی استفاده می شود؛ از این رو این محصول در برابر بسیاری از ویروس ها و بیماری ها مقاوم بوده و تا مدت زمان طولانی طراوت و تازگی خود را حفظ می نماید.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
گلخانه مناسب کشت گوجه فرنگی
در احداث یک گلخانه موفق بایستی به نوع و مشخصات سازه، پوشش و همچنین تجهیزات آن دقت نمود. به طور معمول، گلخانه های ایرانی و اسپانیایی با حداقل ارتفاع 5 متر و مقاوم در برابر باد و برف و همچنین وزن محصول، مناسب هستند. لازم به ذکر است که کشت گوجه فرنگی در گلخانه های با ارتفاع کمتر از 5 متر نیز مقدور است؛ اما وقتی می توان با 30 درصد هزینه اولیه و ثابت بیشتر، به 80 درصد سود بیشتر رسید، پس منطقی است گلخانه ای با استانداردهای لازم و مطلوب راه اندازی شود.
در کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی، به گلخانه ای با حداقل ارتفاع 6 متر نیاز است.
انتخاب رقم مناسب گوجه فرنگی برای کشت در گلخانه
همانطور که گفته شد ارقام مختلفی از گوجه فرنگی وجود دارد که انتخاب بهترین نوع برای کشت گلخانه ای حائز اهمیت است. انواع مختلف گوجه فرنگی مناسب گلخانه عبارت اند از:
- با رشد نیمه محدود : این محصول در فاصله کوتاهی حداکثر تولید را داشته و برای کشت کوتاه مدت گلخانه ای در پاییز مناسب است.
- رشد نامحدود: این ارقام، هم برای گلخانه و هم فضای باز مناسب است و بیشتر مصرف تازه خوری دارد.
برخی دیگر ارقام گوجه فرنگی گلخانه ای را چنین می توان نام برد:
- گیلاسی
- شقایق
- ویندور
- باربارا
- شیمسک
زمان کشت گوجه فرنگی گلخانه ای
به طور معمول زمان کشت محصولات گلخانه ای با توجه به نوع و خصوصیات رقم، شرایط محیطی، عوامل اقتصادی و غیره تعیین می شود. در کشت گلخانه ای بهتر است که فصول نامساعد در آغاز فصل کشت یا پایان فصل برداشت باشد. همچنین تاریخ کشت محصول به شکلی برنامه ریزی شود که محصول از قیمت مناسب تری در بازار برخوردار باشد. به طور کلی دو بازه کشت تعریف شده است:
- بهاره : این کشت به خاطر طولانى بودن فصل رشد (حدود 5 ماه و یا بیشتر) و باردهى بیشتر، از اهمیت خاصى برخوردار است.
- پاییزه
در کشت گوجه فرنگی گلخانه ای ، برای مناطقى که تابستان خنک و زمستان ملایم دارند دو کشت در سال میسر خواهد بود. اما در مناطقى که تابستان گرم و برداشت بهاره دارند، برداشت محصول نهایتاً تا آخر اردیبهشت ماه ممکن است و بهتر است به جاى دو کشت در سال از یک کشت بینابین استفاده شود.
بسترسازی کشت گوجه فرنگی
گوجه فرنگی برای گسترش ریشه های عمیق و قوی خود به بستر شنی یا شنی لومی، پوک، نرم، عمیق و با زهکشی مناسب نیاز دارد. این بستر باید غنی از موارد غذایی و عاری از هرگونه عوامل بیماری زا باشد. با توجه به اینکه بیشتر فعالیت ریشه در عمق 30 سانتی متری خاک است، بایستی بستر کشت را تا عمق 80 سانتی متری مناسب سازی نمود. انواع بسترهای مناسب کشت گوجه فرنگی گلخانه ای را چنین می توان نام برد:
- هیدروپونیک
- کارتن پلاست
- باکس یونولیتی
- گروبگ
- گلدان
روش کاشت گوجه فرنگی
به صورت کلی کشت بذر گوجه فرنگی به دو صورت مستقیم (بذری) و غیرمستقیم (نشاء کاری) انجام می شود؛ اما در شرایط گلخانه ای تنها شیوه کشت غیرمستقیم توصیه می شود. کشت غیرمستقیم موجب عرضه سریعتر محصول به بازار شده و تلفات بذرهای هیبرید را کاهش می دهد. در این روش به ازای هر 500 مترمربع از زمین اصلی، 2 تا 3 متر مربع فضا برای ایجاد خزانه مورد نیاز است. گفتنی است که کشت غیر مستقیم در خزانه به دو صورت کشت در گلدان و سینی نشاء انجام میشود.
مجموعه عوامل تاثیرگذار بر جوانه زنی بذر و تولید نشاء گوجه فرنگی به شرح ذیل است:
- دمای گلخانه ( بین 25 تا 30 درجه سانتی گراد)
- نور (پس از جوانه زدن و سبز شدن نشاءها وجود نور کافی ضروری است)
- آبیاری (برای اطمینان از مناسب بود آبیاری، بسترها باید به صورت روزانه بررسی شود)
- سطح مناسب دی اکسید کربن
چند نکته درباره گوجه فرنگی گلخانه ای
مجموعه مواردی که می تواند نتیجه بهتری از کشت و برداشت گوجه فرنگی گلخانه ای را به همراه داشته باشد، در زیر آمده است:
- چیدین برگهای نزدیک به هر خوشه، امکان رنگ گیری گوجه فرنگی را افزایش می دهد.
- اگر نیمی از خوشه واریته به رنگ نهایی و قرمز رسیده باشد، می توان محصول را چید.
- اگر مسافت بین گلخانه تا بازار فروش کم است، برای تغیر رنگ نیم دیگر محصول باید از محیطی با دمای مناسب استفاده نمود.
- چنانچه واریته ها به صورت کلاستر و همرس نباشند، بهتر است گوجه های رسیده را در زمان مشخص خود برداشت کنید.
- هر چه اندازه گوجه فرنگی بزرگتر باشد زمان بیشتری برای تبدیل گل به میوه و رسیدن آن نیاز است.
میزان صادرات گوجه فرنگی در سال 1399، مبلغی بالغ بر 139 میلیون دلار اعلام شد. مهمترین مقاصد صادراتی کشورهای عراق، افغانستان و امارات متحده بودهاند.
راه اندازی گلخانه خیار
خیار از جمله صیفی جات پرطرفدار است که حتی در سبد میوه خانوارهای ایرانی راه پیدا کرده است. این محصول، یکی از صیفی جات عالی برای کشت در گلخانه است. خیار گلخانه ای محصولی پربار است که در گلخانه تا سه بار درسال امکان برداشت آن وجود دارد.
خیار گلخانه ای به ارقام که به صورت سنتی کشت می شوند، تفاوت هایی دارد. این تفاوت ها در پوست نازک و بیدانه بودن آنها مشهود است. خیار نسبت به سایر محصولاتی که در گلخانه کشت می شوند، سرعت جوانه زنی بالاتری دارد.
در گلخانه های هیدروپونیک برای برداشت بیشتر خیار، باید به دمای مناسب محیط و وجود نور زیاد دقت نمود.
انواع خیار
به صورت کلی خیار از نظر پرورش به دو گروه تقسم می شوند که عبارت اند از:
- گلخانه ای یا پیش رس
- معمولی ( که در محیط آزاد کشت می شوند)
در حال حاضر، خیار گلخانه ای به دلیل کشیدگی و ظاهر زیبا خواهان بیشتری در بازار دارد. با توجه به هرس خیارهای گلخانه ای، طول بوته ممکن است به بیش از 6 متر نیز برسد. ریشه خیار گلخانه ای نسبتا سطحی است و برای کاشت آن باید از خاک سطحی و غنی از مواد غذایی استفاده نمود.
خیارهای گلخانه ای در فصل پاییز و زمستان کشت شده و تا اواخر اردیبهشت ماه در بازار وجود دارد.
گفتنی است که ارقام خیار گلخانه ای از نوع بکربار و ماده گل هستند.
چرایی کشت خیار گلخانه ای
از مجموعه دلایلی که کشت خیار به صورت گلخانه ای را دارای اهمیت می کند، چنین می توان نام برد:
- نیازی به گرده افشانی ندارد و تقریبا تمام تخم ها به میوه تبدیل می شود.
- خیار هیبرید گلخانه ای فاقد هرگونه تلخی است.
- دارای بازده بالا است
- خیارهای گلخانه ای صاف، یکسان و یکدست است.
- برخی از گونه های خیار گخانه ای به قارچ و بیماری ها بسیار مقاوم است.
- ظرف مدت 8 هفته رشد می کند.
- میزان تولید و برداشت محصول بالاست.
- امکان کاشت محصول در هر فصلی ممکن است.
شرایط احداث گلخانه خیار
همانطور که بخش راهاندازی گلخانه گوجه فرنگی گفته شد، برای احداث گلخانه خیار نیز، نوع و مشخصات سازه گلخانه و پوشش و تجهیزات آن بسیار مهم است. این گلخانه ها به حداقل ارتفاع 5 متر نیاز داشته و می بایست در برابر باد و برف منطقه و وزن محصول مقاوم باشند. ارتفاع داربستی که بوته های خیار به آن بسته می شود حدود 2 متر است. به همین دلیل ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه باید حداقل 2 متر باشد.
بستر مورد نیاز کشت خیار گلخانه ای
همانطور که گفته شد، خیار گلخانه ای دارای ریشه های سطحی است. خاک مورد نیاز برای کشت خیار باید دارای بافت سبک با نفوذپذیری بالا باشد. برای عملکرد و بهره وری بیشتر بوته های خیار، خاک محل کشت باید از نظر داشتن هوموس تقویت شود.
اگر خاک کمی سنگین باشد می توان آن را با افزودن مقداری شن شسته شده عاری از آهک و گچ به همراه کمپوست، اصلاح نمود. گفتنی است خاک های نسبتا سنگین و یا شور برای کشت خیار مناسب نیستند.
نحوه کشت خیار در گلخانه
مناسب ترین بذر برای کشت گلخانه ای، بذر پارتنوکارپیک یا هیبرید است. این بذرها را می توان به صورت کشت مستقیم یا کشت در خزانه استفاده نمود. پس از کشت بذر خیار و سبز شدن آنها، جوانه ها را باید به گلخانه انتقال داد. برای کشت جوانه ها باید حفره هایی با فاصله روی بستر کشت ایجاد کرده و نشاء را همراه با خاک گلدان در حفره ها قرار دارد. پس از انتقال نشاء به زمین، آبیاری آغاز می شود.
زمان کشت خیار گلخانه ای
توصیه می شود قبل از اقدام به کشت، اطلاعاتی از قبیل آمار هواشناسی و تجربیات مهندسان کشاورزی و بازار محصول جمعآوری شود. در مناطق مختلف ایران زمان کشت خیار گلخانه ای متفاوت است. برای مثال در مناطق شمالی و مرکزی کشور که در ماه های آذر و دی دارای هوای ابری و سرد هستند، زمان کشت خیار گلخانه ای به نحوی انتخاب می شود که این زمان یا آخر فصل برداشت و یا آغاز کشت باشد . مناطق جنوبی کشور نیز زمان کشت از اوائل مهرماه شروع شده و در خرداد ماه سال بعد برداشت محصول پایان می یابد.
ایران در سال 1399 ، بالغ بر 39 میلیون دلار صادرات خیار داشته که بیشترین این صادرات به کشورهای عراق و روسیه بوده است.
نگاهی کلی به مزایا و معایب راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار
بی تردید هر فعالیت اقتصادی توامان دارای مزایا و معایبی است. مبحث راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار نیز از این امر مستثنی نیست. در ادامه به برخی مزایا و معایب راه اندازی گلخانه گوجه فرنگی و خیار می پردازیم.
مزایای گلخانه
- افزایش تولید در سطح واحد ( تولید 20 کیلو خیار در هر متر مربع گلخانه به جای تولید 2 کیلوگرم در یک متر مربع فضای آزاد)
- تولید چندباره یک محصول در سال ( در مورد خیار سه بار در سال و گوجه فرنگی دو بار در سال)
- افزایش کیفیت محصول تولیدی ( با کنترل دقیق و بهتر آفات و بیماری ها با روش ها بیولوژیکی و کاهش مصرف سموم که موجب افزایش کیفیت و سلامت محصول ، افزایش صادرات و حفظ محیط زیست می شود.)
- صرفه جویی در مصرف آب
- استفاده از اراضی غیرقابل کشت
- عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی
- امکان تنظیم برنامه کشت مطابق با نیاز بازار
- تدام کار و تولید در تمام فصول سال
- ایجاد فرصت مناسب برای جوانان و دانشآموختگان کشاورزی
معایب گلخانه
- هزینه راهاندازی اولیه بالا (بخش اعظم هزینه صرف احداث گلخانه می شود. در صورت سوددمند بودن محصول کشت شده این هزینه حداکثر ظرف سه سال برمیگردد.)
- نیاز به مراقبت دائمی (توجه به تنظیم دما، رطوبت محیط، تهویه و …. )
