پسته یکی از محصولات استراتژیک و ارزآور برای ایران است. پسته ایرانی قرن‌ها در زمره بهترین پسته‌ها در جهان بوده اما به‌تدریج دیگر کشورها همچون آمریکا و ترکیه وارد عرصه رقابت تولید این محصول شدند. مجموعه دلایلی که در ادامه مختصراً به آن‌ها اشاره خواهیم نمود بر صادرات پسته ایرانی تأثیرات منفی داشته است. در این مقاله بر آن هستیم تا نگاهی اجمالی به صادرات این محصول ارزشمند داشته باشیم. در این نوشتار با سندبادسِل همراه باشید.
فهرست مطالب مقاله
پسته ایرانی
شاید نگاهی به ریشه و اصل کلمه پسته برای شما جالب باشد. این متن بدون دخل و تصرف از دکتر محمدحسن ابریشمی، پژوهشگر تاریخ کشاورزی ایران، نقل‌شده است:
در دو سده‌ی گذشته، بسیاری از پژوهشگران غربی درباره‌ی خاستگاه واژه‌ی پسته نظرهای گوناگونی ارائه کرده‌اند. برخی از آنان ریشه و اصل این واژه را برگرفته از واژه‌ی یونانی بیستاکیون «Bistakion » به معنی پسته دانسته و برخی این واژه را یونانی و برگرفته از پارسی باستان یا میانه (پهلوی) ذکر کرده‌اند. بارتولد لومر ایران‌شناس آمریکایی در کتاب «سینو ایرانیکا» پژوهش‌های جامع و عالمانه‌ای درباره‌ی روابط فرهنگی میان ایران و چین دارد و واژه‌ی پسته را ایرانی و از ناحیه‌ی خراسان و سُغد دانسته که به یونانی و دیگر زبان‌های جهان رفته است.
با توجه به تحقیقات گسترده دکتر ابریشمی، بی‌تردید واژه‌ی پسته یک واژه‌ی ایرانی بسیار کهن است. مطابق بررسی‌های تاریخی و واژگانی و بر پایه‌ی منابع کهن و مستندات موجود، درختان پسته خودرو در عرصه‌ی بسیار پهناوری در محدوده‌ی خراسان قدیم و ماوراءالنهر، به‌صورت جنگل‌های انبوه و توده‌های درختی پراکنده وجود داشته که بقایای آن‌ها در شمال شرقی ایران، بخش‌هایی از شمال افغانستان، جنوب ترکمنستان، تاجیکستان تا سر حد قرقیزستان و ناحیه‌ی کاشغر در چین همچنان برجاست.
به‌زعم برخی کارشناسان پسته ایرانی یکی از خوش‌طعم‌ترین پسته‌ها در جهان است و همین نکته موجب شد که پسته ایرانی سال‌ها در تجارت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد.
به‌طورکلی حدود ۶۰ تا ۷۰ رقم و ژنو تیپ پسته ماده و تعداد زیادی ژنوتیپ نر در ایران وجود دارد که یکی از منابع مهم ژرم پلاسم پسته در دنیا به شمار می‌آید. یکی از تقسیم‌بندی‌های کلی پسته، پسته ایرانی را به دودسته فندقی و بادامی تقسیم کرده است که در دسته فندقی ارقامی نظیر کله قوچی و اوحدی قرار دارد. گروه بادامی نیز شامل ارقام اکبری، احمد آقایی، ممتاز و سفید پسته نوق می‌شود.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
برخی از انواع پسته ایرانی
در نگاه کلی پسته ازلحاظ فاکتورهایی چون کیفیت، طعم، رنگ مغز، درشتی و ریزی و غیره در مناطق مختلف ایران بانام‌های مختلفی شناخته می‌شود که شناخت این موارد برای صادرات پسته ایرانی ضروری است. علاوه بر ویژگی‌های فوق، محل تولید پسته و کیفیت آن بر قیمت‌گذاری این خشکبار تأثیرگذار است. برای مثال پسته دامغان به خاطر طعم مرغوب و چربی بالا، پسته رفسنجان به خاطر طعم و رنگ قرمز مغز آن و همچنین پسته قزوین به علت رنگ سبز مغز آن، هرکدام جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.
برخی از انواع نام‌آشنای پسته عبارت‌اند از:
- کله قوچی
- اوحدی
- بادامی
- احمد آقایی
- سفید نوق
- قزوین
- شاه‌پسند دامغان
- خنجری دامغان
- و … .
مطالعه مقاله « صادرات خشکبار» می تواند ایده های جدیدی را برای شما به ارمغان آورد.
چرایی صادرات پسته؛ نقاط قوت و ضعف
بی‌شک رهایی از اتکا به صادرات تک‌محصولی، لزوم حرکت به‌سوی شناخت استعدادهای صادراتی جدید را تبیین می‌کند. با توجه به اهمیت اقتصادی صادرات پسته در اقتصاد ملی و با توجه به رقابت جهانی در بازار این محصول و همچنین پتانسیل خوب پسته ایرانی برای صادرات، بسیاری از تجار به صادرات پسته ایرانی می‌اندیشند.
مزایای پسته ایرانی را چنین می‌توان بیان نمود:
- کیفیت مطلوب پسته ایرانی به لحاظ طعم و مزه
- تنوع ارقام پسته تولیدی در ایران
- قابلیت برشته کردن در دمای بالا بدون تغییر رنگ و مزه
- عیار مغز مطلوب
مزایایی که به آن‌ها اشاره‌شده، فرصت‌های مناسبی را جهت بازاریابی و صادرات پسته ایجاد نموده است.
بیشتر بخوانید: فرصت های ارزآور موجود در ضایعات حاصل از پسته
یکی از مشکلات قابل‌تأمل در مقوله صادرات پسته ایرانی، کم‌توجهی به کیفیت تولید است. متأسفانه به دلیل ضعف دستگاه‌های نظارتی و کنترل‌های بهداشتی از باغ تا مرحله صادرات به‌خصوص درباره آفلاتوکسین، اخیراً شاهد افزایش محموله‌های برگشتی پسته صادراتی هستیم. از این روز سازمان غذا و دارو مورخ 22/10/1399 ابلاغیه‌ای را به‌منظور افزایش نظارت‌های کمی و کیفی برای صدور گواهی بهداشت برای صادرات صادر نمود. می‌توانید این ابلاغیه را ازاین قسمت مطالعه کنید.
متأسفانه مشکلاتی همچون کمبود آب، خشک‌سالی، شوری آب و سرمازدگی فصلی، محدودیت‌های منابع تولید و کمبود منابع مالی، اصلاحات ارضی نامطلوب و استفاده از روش‌های سنتی در تولید و بر تولید پسته و به‌تبع آن صادرات پسته ایرانی تأثیرات نامطلوبی داشته است. از دیگر مشکلات موجود بر سر راه صادرات پسته ایرانی می‌توان، به این موارد اشاره نمود:
- نبود بانک یا موسسه مالی و اعتباری برای اعطای تسهیلات ارزی با نرخ بهره قابل‌رقابت با وام‌های کشورهای خارجی
- عدم تبلیغات و بازاریابی خارجی مطلوب برای صادرات پسته ایران، باوجود رقابت میان ایران و آمریکا
- فقدان حمایت درزمینه تخصیص یارانه حمل (دریایی، هوایی، زمینی و ریلی)
- بالا بودن تعرفه صادرات پسته فرآوری شده در گمرکات برخی کشورهای خارجی
- و …
در حال حاضر به گفته سازمان توسعه تجارت، تهدیدات پیش روی صادرات پسته، کاهش قیمت جهانی آن و لغو صادرات و برخی رویدادهای تجاری از زمان شیوع ویروس کرونا است.
بااین‌وجود بر اساس آمار منتشرشده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات ایران در فروردین 1400 درمجموع 7.138.471 کیلوگرم به ارزش 50.548.402 دلار بوده است. این میزان نسبت به مدت مشابه در سال قبل رشدی بیش از 146 درصد داشته است.
بخوانید: گزارش جالب پرایمکس از وضعیت فروش پسته در آمریکا
مجوزهای لازم برای صادرات پسته ایرانی
به‌طورکلی صادرات محصولات غذایی و کشاورزی با سختگیری‌هایی از سوی کشورهای مقصد، به‌ویژه اتحادیه اروپا، همراه است. ازاین‌رو در امر صادرات توجه به استانداردهای مطلوب و موردنظر کشور مقصد به لحاظ تأییدیه سلامت، بسته‌بندی بهداشتی محصول و دیگر نکات می‌تواند مشکلات محتمل صادراتی را مرتفع نماید.
در مراحل صادرات پسته، صادرکنندگان ملزم به اخذ تأییدیه‌های بهداشتی و آزمایش کنترل آفلاتوکسین هستند. شایان‌ذکر است اگر صادرات به‌صورت بسته‌بندی کامل شرکتی و دارای مجوزهای لازم بهداشتی باشد، دریافت مجدد تأییدیه نیاز نیست؛ اما توصیه می‌شود پیش از اقدام به صادرات، شرایط و قوانین به‌روز صادراتی و همچنین قوانین و استانداردهای کشور مقصد به‌دقت موردبررسی قرار گیرد.
برنامه‌های آتی برای حمایت از صادرات پسته
به نقل از سازمان توسعه تجارت، در سال 1399 برنامه توسعه صادرات پسته تدوین گردید که امید است با رفع موانع کرونایی و روش‌های جایگزین، به مرحله اجرایی سازی درآید. اهم موارد موردتوجه در این برنامه به شرح ذیل است:
- هماهنگی جهت برگزاری، مشارکت و اجرای مصوبات جلسات میزهای ملی محصول پسته در کرمان،
- بررسی موانع و مشکلات جهت صادرات پسته در شرایط اقتصادی و ارزی موجود کشور
- ارائه راهکارهای مناسب جهت توسعه صادرات
- مشارکت در برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و ملی مربوطه
- هماهنگی جهت اعزام هیئت‌های تجاری هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی مربوطه
- هماهنگی جهت پذیرش هیئت‌های تجاری هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی مربوطه
- تهیه گزارش‌ها آماری و تحلیلی از روند صادرات و واردات محصول پسته و دلایل کاهش و یا افزایش آن
- به‌روزرسانی شناسنامه و نقشه راه عمده محصول صادراتی پسته
با همه فرازوفرودهای پیش روی صنعت پسته، امید آن می‌رود که با ورود نهادهای مربوطه، ایران بار دیگر بتواند قدرت رقابتی و جایگاه بین‌المللی خود، در صادرات پسته را به دست آورد.
برای کسب اطلاعات بیشتر شمارا به مطالعه مستند منتشرشده از سوی سازمان توسعه و تجارت در خصوص روند صادرات پسته، دعوت می‌نماییم.
