کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت، که میان کشاورزان به گلخانه هیدروپونیک نیز معروف است، یکی از روش‌های مدرن و خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون نیاز به خاک، سم و با حداقل مصرف آب و با استفاده از محلول مغذی است. با کمک این روش می‌توان بدون توجه به اقلیم و نوع خاک هر منطقه، هر محصول کشاورزی را کشت و برداشت نمود. در این نوشتار با سندبادسِل همراه باشید.
فهرست مطالب مقاله
سیستم کشت هیدروپونیک چیست؟
اصطلاحی نوین در صنعت کشاورزی است که در این روش گیاه به‌جای آنکه همچون روش سنتی در خاک رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلول‌های مغذی قرار می‌گیرد و بدین ترتیب، بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک فراهم می‌شود.
منظور از این سیستم، ابزار و تجهیزاتی است که همانند یک بستر هماهنگ جهت رشد گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درروش های مختلف کشت هیدروپونیک که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم نمود، بستر کشت گیاهان خنثی است و تغذیه گیاهان توسط محلول‌های مغذی از پیش تعیین‌شده صورت می‌گیرد. البته روش‌های ترکیبی جدید توسط متخصصان کشاورزی به وجود آمده که در حال گسترش در صنعت کشاورزی است.
انواع روش‌های کشت هیدروپونیک
در حال حاضر روش هیدروپونیک، تکنیک‌های شش‌گانه‌ای را شامل می‌شود که عبارت‌اند از:
- نوار غذایی F.T
- آیروپونیک یا هواکشت
- غوطه‌وری DWC
- قطره‌ای
- مویینگی
- شناوری
تمام این شش تکنیک، به منظور رشد محصول در محیط فاقد خاک است. سیستم هیدروپونیک طبق یک تقسیم‌بندی دیگر، به دو بخش فعال و غیرفعال تفکیک می‌شود. برای مثال سیستم مویینگی یک نوع سیستم غیرفعال است که در آن محلول غذایی با کمک نیروی جاذبه و نیروی مویینگی در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. اما در سیستم‌های فعال، مواد مغذی توسط پمپ در اختیار گیاه قرار می‌گیرد و در انتها، مواد غذایی مصرف نشده مجدداً توسط نیروی جاذبه به تانکر اصلی بازمی‌گردد.
در میان شش روشی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، رایج‌ترین روش سیستم فعال شناوری است. در این روش گیاهان در ردیف‌های باریک و طویل که دارای شیب کمی نیز هست، کشت می‌شوند. درروش شناوری محلول مواد مغذی توسط پمپ در اختیار گیاه قرار می‌گیرد.
انتخاب روش سیستم هیدروپونیک، به میزان مهارت ، فضای قابل‌دسترس برای کشت و توانایی مالی پرورش‌دهنده گیاه بستگی دارد.
مزایا و معایب کشت هیدروپونیک
اصلی‌ترین مزیت کشت هیدروپونیک، افزایش میزان رشد گیاهان است. استفاده صحیح و علمی از این روش می‌تواند رشد گیاه را تا 25 رصد و میزان محصول را تا 30 درصد نسبت به روش سنتی کشت در خاک، افزایش دهد. چون آب به‌صورت چرخشی درحرکت است تا 10 برابر نسبت به روش سنتی در مصرف آب صرفه‌جویی شده و هزینه تمام‌شده تولید، کاهش می‌یابد. کاهش مصرف سموم از دیگر نکات مثبت این روش کشت است.
از مهم‌ترین معایب سیستم هیدروپونیک، هزینه بالای آن است. یک سیستم باکیفیت هیدروپونیک، هزینه‌ای حدود سه برابر بیش از سیستم خاکی خواهد داشت. همچنین برای راه‌اندازی یک سیستم هیدروپونیک در مقیاس بزرگ، به حضور یک متخصص نیاز است. جهت رسیدن به نتیجه مطلوب سطح PH مواد غذایی بایستی به‌صورت روزانه مورد بررسی قرار گیرد. انتقال آلودگی در این کشت بسیار بالاست و همین امر توجه به استریل بودن ابزارها را دو چندان می‌کند.
هزینه اولیه و سرمایه‌گذاری برای کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی تقریباً سه برابر است، زیرا نیاز به آماده‌سازی بسترها دارد. اما ازآنجایی‌که سرعت رشد گیاه و باروری آن بیشتر می‌شود، پس از گذشت یک تا دو سال این هزینه جبران می‌شود. درعین‌حال تولید محصول نسبت به شرایط مشابه در کشت خاکی، 10 تا 12 درصد بیشتر است.
سیستم هیدروپونیک در چه شهرهایی از ایران قابل‌اجرا است؟
ازآنجایی‌که درکشت هیدروپونیک، بحث خاک و اقلیم اثرگذار نیست، درنتیجه امکان کشت گیاهان به این روش در تمام نقاط ایران وجود دارد. در حال حاضر در ایران ده‌ها گلخانه هیدروپونیک در استان‌های مختلف کشور برای تولید محصولات کشاورزی راه‌اندازی شده که می‌توان به استان‌هایی چون مرکزی، یزد، لرستان، همدان، البرز و اصفهان اشاره نمود. با توجه به کاهش نزولات جوی طی سال‌های اخیر و تأثیر منفی آن بر تولیدات کشاورزی، بی‌شک روش هیدروپونیک یکی از بهترین راهکارها برای مدیریت میزان آب مصرفی بخش کشاورزی و درنتیجه کاهش هزینه‌های تولید است.
چه محصولاتی را می‌توان به روش کشت هیدروپونیک پرورش داد؟
گیاهان مختلفی را می‌توان به روش هیدروپونیک کشت نمود ولی بعضی از انواع محصولات موفقیت بیشتری در این روش دارند. ناگفته نماند که برخی از انواع محصولات کشاورزی با اصلاح بذری، قابلیت کشت در این سیستم را نیز خواهند داشت. به‌طورکلی کشت هیدروپونیک برای گیاهانی با محصولات مقاوم مانند گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، خیار، انواع فلفل، هندوانه، طالبی ، گیاهان برگی مانند کاهو، اسفناج، کرفس، انواع سبزی‌ها، گیاهان دارویی و گیاهانی که رشد سریعی دارند، مناسب است.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
یک سیستم هیدروپونیک شامل چه هزینه‌هایی است؟
درکشت هیدروپونیک سه دسته هزینه کلی وجود دارد:
1. طراحی، ساخت و راه‌اندازی کامل گلخانه هیدروپونیک
2. نگهداشت تجهیزات
3. هزینه تأمین مواد اولیه جهت آغاز کشت ( بذر، نشاء، مواد مغذی و …)
به‌طورکلی هزینه تمام‌شده یک سیستم هیدروپونیک، بسته به انتخاب نوع روش کشت، مساحت زیر کشت، نوع و کیفیت سازه، تعداد و ظرفیت تجهیزات، نوع محصول، شرایط حاکم بر اقلیم منطقه، نگرش و ذهنیت پرورش‌دهنده گیاه متغیر است. برای راه‌اندازی گلخانه هیدروپونیک در ابتدا نیاز به زمینی حداقل 5 هزار متری است تا بتوان از آن گلخانه‌ای سه هزار متری داشت.
اگر به راه اندازی و مدیریت گلخانه علاقه مند هستید، مطالعه مقاله « راه اندازی گلخانه» را به شما پیشنهاد می کنیم.
به‌طورکلی هزینه ساخت گلخانه وابسته به عوامل مختلفی چون سیستم گرمایش و سرمایش، انشعابات، سیستم برق‌رسانی، پوشش گلخانه، فونداسیون، نوع سازه، دیوارکشی و سیستم آب‌رسانی است. هزینه بذرهای کشت هیدروپونیک از کشت سنتی بیشتر است چراکه همه این بذرها اصلاح‌شده و وارداتی هستند. برای مثال بذر توت‌فرنگی برای کشت هیدروپونیک بین 1000 تا 1500 تومان قیمت‌گذاری می‌شود. کوکوپیت که یکی از بسترهای کشت هیدروپونیک است، نیز ازجمله اقلام وارداتی است.
با توجه به نوسانات نرخ ارز طی سال‌ها و حتی ماه‌های اخیر، قیمت‌ها دارای نوسان بوده و اعلام قیمت قطعی تجهیزات و اقلام وارداتی عملاً ناممکن است.
توصیه می‌کنیم قبل از هرگونه اقدامی، در ابتدا روش کشت و هزینه‌های ساخت و راه‌اندازی یک گلخانه هیدروپونیک را به‌دقت مورد بررسی قرار دهید و با یک طرح توجیهی درست و منطقی کار را به پیش برید.
