سردخانه محصولات کشاورزی، یکی از مهم ترین زیر ساخت های بخش کشاورزی است. متاسفانه به دلیل نبود صنایع تبدیلی در اکثر شهرستان ها، وجود سردخانه های مجهز برای جلوگیری از هدر رفت محصولات کشاورزی ضرورری است .
فهرست مطالب مقاله
سردخانه چیست؟
به طور کلی، تبرید برای ذخیره مواد غذایی در دمای پایین استفاده می شود. از این طریق عملکرد مخرب باکتری ها و مخمرها در دمای پایین مهار خواهد شد. در تعریف علمی سردخانه چنین آمده است: « مجموعه ساختمان و تأسیساتی که در آن شرایط لازم برای نگهداری محصولات کشاورزی، مواد غذایی و دیگر مواد یا کالاهای فاسدشدنی فراهم باشد.»
پیش از معرفی سیستم های برودتی مکانیکی، مردمان باستان از ذخیره برف و یخ زمستانی برای خنک نگه داشتن مواد غذایی استفاده می کردند. اولین تبرید مصنوعی توسط ویلیام کالن در سال 1748 و در دانشگاه گلاسگو انجام شد. روند توسعه سیستم های تبرید مصنوعی از آن زمان تا کنون ادامه دارد.
سردخانه زیر صفر و بالای صفر می‌تواند دارای سالن‌های یک مداره (یکی از دو حالت بالای صفر یا زیر صفر) و دو مداره (هر دو حالت بالای صفر و زیر صفر) باشد. این سردخانه ها با توجه به:
- نیاز به مبردهای آمونیاک یا فریون
- کاربری زیر صفر و بالای صفر
- و کاربری دومنظوره بصورت ثابت و متحرک
طراحی و ساخته می شوند.
سردخانه همزمان راهی برای نگهداری و همچنین ارسال محصولات کشاورزی است. یک سردخانه مجهز می تواند در هر کجای زنجیره سرد، محصولات را پردازش، بسته بندی و تحویل دهد. در تمام این فرآیند، دما به طور دقیق و منظم ثابت باقی مانده و خطر فساد محصولات را به حداقل می رسد.
کاربردهای سردخانه
از کاربردهای سردخانه های صنعتی و نیمه صنعتی در صنایع مختلف می توان به این موارد اشاره نمود:
- مصحولات کشاورزی و باغداری ( افزایش عمر و حفظ کیفیت محصولات)
- صنایع شیمیایی ( نگهداری مواد اولیه فرّار و کاهش نرخ تبخیر و تصعید مواد شیمیایی)
- دارویی ( نگهداری از مواد اولیه و داروهای خاص)
- پرورش و نگهداری گل شاخه بریده
- صنایع فرآوری محصولات پروتئینی
- و صنایع لبنی
انواع مختلف سردخانه
انواع مختلف سردخانه با مشخصات فنی متفاوت برای نگهداری محصولات کشاورزی و غذایی وجود دارد. در ادامه به چند گروه عمده از سردخانه ها اشاره می کنیم.
- بالای صفر
- زیرصفر
- کوتاه مدت
- عمومی
- ذخیره ای
- دو مداره
- متحرک
اهمیت سردخانه برای محصولات کشاورزی و غذایی
ساخت و توسعه سردخانه های کشاورزی از عواملی است که می تواند از هدر رفت محصولات کشاورزی جلوگیری نموده و زمینه ساز رونق اقتصادی باشد. براساس آمارهای موجود، تعداد سالن های سرد کشور از 2610 سالن در سال 1377 به 4516 سالن در سال 1391 رسیده است؛ اما متاسفانه آماری از تعداد سردخانه های فعال در کشور در دست نمی باشد. به دلیل نبود سردخانه و صنایع تبدیلی در ایران، سالانه بیش از 29 میلیون تن محصولات باغی و زراعی از بین می رود.
به طور میانگین حدود 35 درصد از محصولات کشاورزی کشور به دلیل نبود سردخانه و صنایع تبدیلی از بین می رود.
نبود سردخانه در نقاط مختلف کشور، دلیلی بر حضور بیشتر دلالان در بازار محصولات کشاورزی شده است. بسیاری از کشاورزان برای جلوگیری از فساد محصولات خود، مجبور هستند ثمره ماه ها تلاش خود را به قیمت ناچیز در اختیار دلالان قرار دهند. در برخی از مناطق کشور به دلیل نبود سردخانه، همه محصولات به یکباره وارد بازار منطقه می شود. به دلیل اشباع ناگهانی بازار و نبود قدرت جذب لازم، قمیت محصولات کشاورزی در منطقه با کاهش همراه بوده و این موجب زیان دوباره کشاورزان و باغداران می شود.
سیب ایرانی به عنوان یکی از اقلام مهم صادراتی، به سردخانه مجهز برای نگهداری و همچنین ارسال نیازمند است.
چرا در کشور کمبود سردخانه داریم؟
دلایلی متعددی در چرایی کمبود سردخانه در کشور مطرح شده که بخش قابل توجه آن نبود حمایت های دولتی است. فعالان کهنه کار این عرصه، از سودآوری اندک کسب و کار در حوزه سردخانه می گویند. علت این سودآوری اندک، کارشناسی نبودن نرخ تعیین شده برای هزینه نگهداری محصولات کشاورزی است. طبق آمارهای موجود نرخ جهانی نگهداری کالا در سردخانه حدود 2 دلار است.
تعرفه نگهداری کالا در سردخانه در سال 1399، برای برخی از محصولات کشاورزی در جدول زیر آمده است.
|
نام محصول |
قیمت مصوب (تن/روز) |
|
کیوی، انار، مرکبات، انگور و سیب درختی (در جعبه پلاستیکی و باکس پالت، طبقه فلزی و با رعایت تمامی استانداردهای لازم) |
20253 ریال |
|
کیوی، انار، مرکبات، انگور و سیب درختی (در جعبه پلاستیکی بدون باکس پالت فلزی) |
17216 ریال |
|
سیب درختی در جعبه و یا باکس چوبی |
14353 ریال |
|
موز و آناناس |
22143 ریال |
|
سیب زمینی و پیاز |
12550 ریال |
|
خرما |
13638 ریال |
پایین بودن نرخ کنونی در مقایسه با نرخ های جهانی، موجب شده بسیاری از فعالان این عرصه، سردخانه های خود را تعطیل نموده و وارد فعالیت هایی چون خرید و فروش شوند. نبود حمایت های دولتی و حتی عدم استمهال وام از دیگر مواردی که سردخانه داران را با مشکلات جدی روبرو کرده است.
در حال حاضر بیشتر سردخانه های محصولات کشاورزی، متعلق به بخش دولتی است.
در حال حاضر سه ارگان صمت، بازرگانی و جهاد کشاورزی متولی سردخانه های کشور هستند. فعالیت سه گانه این ارگان ها، اقدامات و فرآیندهای موازی را به همراه داشته که اغلب به ضرر سردخانه داران است. شرایط به گونه ای است که اتحادیه سردخانه داران نیز توان مدیریت وضع موجود را ندارد. همچنین عدم نظارت کارشناسی دقیق بر ساخت سردخانه های جدید، موجب ساخت در مکان های نادرست شده، که بهره وری و سودآوری سردخانه را تحت الشعاع قرار می دهد.
از سوی دیگر، تنها حدود 40 درصد دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز سردخانه در داخل تولید شده و مابقی از چین و اروپا وارد می شود. با توجه به نوسانات ارزی اخیر، راه اندازی یک سردخانه مجهز به سرمایه گذاری قابل توجهی نیاز دارد. در حال حاضر تولیدات داخلی تنها به کمپرسور و اواپراتور محدود می شود.
چگونگی اخذ مجوزِ احداث سردخانه
مرجع صدور مجوز سردخانه محصولات کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی است. گفتنی است بخش مدیریت صنایع کشاورزی بر اساس مصوبات اعلامی، در زمینه تبدیل و فرآوری محصولات کشاورزی فسادپذیر فعالیت دارد. دقت داشته باشید فعالیت در شهرک‌های صنعتی نیازمند دریافت جواز تاسیس از وزارت صنعت و معدن است .
طبق ماده ۸ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی مصوب ۱۳۷۹ و همچنین تصویب نامه ۳۹۱۰۷ ـ ۲۹/۷/۱۳۸۳ هیئت وزیران و الحاقیه ۲۰۵۵۱-۱۸/۴/۸۴، وزارت جهاد کشاورزی می تواند نسبت به صدور جواز تاسیس و بهره برداری و توسعه طرحهای صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در مقیاس کوچک اقدام نماید.
در مراحل اخذ جواز تاسیس از جهاد کشاورزی، اولویتهایی برای صنایع تبدیلی و تکمیلی لحاظ شده است. این اولویت ها معمولا بر اساس اولویت سالانه تغییر می کنند. برخی از این موارد عبارتند از:
- فرآوری میوه و سبزی
- مجوز سردخانه میوه
- درجه بندی و بسته بندی میوه و سبزی (بویژه سیب زمینی)
- بسته بندی و فرآوری تخم مرغ
- فرآورده ها و محصولات گوشتی
- بسته بندی حبوبات
برای تاسیس سردخانه محصولات کشاورزی، بسته به متقاضی ( حقیقی یا حقوقی) مدارک زیر مورد نیاز است:
شخص حقیقی
- کپی کارت ملی ، شناسنامه و کارت پایان خدمت
- تکمیل فرم پرسشنامه اخذ جواز تاسیس جهاد کشاورزی (طرح توجیهی)
- اجاره نامه یا سند مالکیت ملک
- پایان کار ملک
شخص حقوقی
- کپی آگهی تأسیس شرکت
- روزنامه رسمی تأسیس شرکت
- کپی آگهی آخرین تغییرات شرکت
- کارت ملی و شناسنامه و پایان خدمت مدیر عامل شرکت
- شرکتنامه یا اظهارنامه شرکت
- مهر و سربرگ شرکت
- تکمیل فرم پرسشنامه اخذ جواز تاسیس جهاد کشاورزی
- اجاره نامه یا سند مالکیت ملک
- پایان کار ملک
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
موارد موثر در هزینه تمام شده احداث سردخانه
برای محاسبه قیمت تمام شده احداث سردخانه ابتدا بایستی هدف از راه اندازی سردخانه و انواع مختلف آن، مشخص گردد. از سوی دیگر هزینه ساخت سردخانه متناسب با تناژ متفاوت است. مجموعه موارد موثر در تعیین هزینه تمام شده ساخت به شرح زیر است:
- ابعاد
- دمای نگهداری
- برق سه فاز یا تک فاز
- کمپرسور
- برند کندانسور و اواپراتور
- ساندویچ پانل
- تابلو برق
- سایز و نوع درب
- شیرآلات و تجهیزات کنترلی
- دقت و کیفیت نصب
از دیگر هزینه های ساخت عبارت اند از:
- زمین مورد استفاده
- هزینه ساخت سوله
- وسایل حمل و نقل
- تجهیزات آزمایشگاهی
- نیروی انسانی مورد نیاز
با توجه به نوسان های موجود در بازار، امکان اعلام مبلغِ تخمینیِ راه اندازی انواع سردخانه مقدور نمی باشد.
