زنبورداری حرفه ای و صنعتی یکی از روش‌های رایج پرورش زنبور و تولید عسل در جهان است. صنعت زنبورداری در ایران نیز همچون بسیاری از صنایع، با چالش‌های فراوانی روبرو است. در این مقاله به بررسی زنبورداری حرفه ای پرداخته‌ایم. با سندبادسل همراه باشید.
فهرست مطالب مقاله
تاریخچه زنبورداری در ایران
متأسفانه اطلاعات دقیقی از زمان شروع زنبورداری در ایران در دست نیست. اما اندک شواهد موجود نشان می‌دهد که زنبورداری در ایران پیشینه تاریخی دارد. یکی از شواهد تاریخی که نشان از آشنایی ایرانیان باستان با زنبور و زنبورداری است، کشف خنجر مفرغی در استان لرستان است. این خنجر منقش به طرح زنبورعسل، به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تعلق دارد و در حال حاضر در موزه بروکسل نگهداری می‌شود. علاوه بر این در آثار به‌جای‌مانده از دوره هخامنشیان، نشانه‌های مشخصی از زنبورداری در ایران مشاهده شده است. پس از دوره هخامنشیان اطلاعاتی از چگونگی و میزان گستردگی زنبورداری در ایران در دست نیست.
برخی از مردم خوانسار معتقدند زنبورداری در آن منطقه قدمتی دست‌کم ۴۰۰ ساله دارد.
سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات
زنبورداری نوین در ایران
شروع زنبورداری نوین با کمک کندوهای مدرن را می‌توان به سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ نسبت داد. از آن زمان تابه‌حال کندوهای سنتی جای خود را به کندوهای مدرن داده‌اند. پایه کندوهای سنتی تنه درخت بوده که به‌صورت عمودی روی زمین قرار می‌گرفت. در گذر زمان و با ساخت کندوی عسل به شکل متداول امروزی، کندوهای جدید جایگزین کندوهای سنتی شدند.
بر پایه اطلاعات موجود، اولین ملکه زنبورعسل اصلاح شده، حدود سال ۱۳۳۰ توسط زنبورداری به نام سرهنگ حسن ستاری از آمریکا به کشور وارد شد. از سال ۱۳۳۰ تا سال ۱۳۵۵ سالانه حدود ۵۰ هزار ملکه به کشور وارد و بین زنبورداران توزیع شد.
اقلیم خاص و شرایط طبیعی ایران، بهترین فرصت برای تولید عسل ناب است.
مشکلات زنبورداری
برخلاف تبلیغات گسترده، زنبورداری فعالیتی دشوار است که موفقیت در آن مستلزم داشتن دانش و تخصص است. در حال حاضر زنبورداران با مشکلات مختلفی دست‌به‌گریبان هستند که برخی از این مشکلات به شرح زیر است:
- خشکسالی
- مشکلات بیمه زنبورداران
- تک محصول بودن بیشتر زنبورداری‌های کشور
- ضعف آموزش در این حوزه و به‌روز نبودن زنبورداران
- کندوهای غیراستاندارد
- استفاده از نژاد نامناسب در زنبورداری
- نبود استانداردهای لازم در تولید عسل
- فقدان نظارت در بازار عسل و قیمت‌گذاری مناسب
- نبود آزمایشگاه‌های پیشرفته برای تشخیص عسل طبیعی از تقلبی
- فقدان آزمایشگاه تشخیص بیماری‌ها و آفات زنبورعسل
میزان سوددهی زنبورداری به طور دقیق قابل ارزیابی نیست. مجموعه عوامل زیر در تعیین میزان درآمدزایی یک زنبورداری دخیل هستند:
- تجربه و قدرت مدیریت زنبوردار
- نوع نژاد زنبورعسل
- کندوی استفاده شده
- کوچ‌نشینی یا ثابت بودن کندوها
- نوع و مقدار عسل برداشت شده
در صورت دقت و توجه به این نکات، یک زنبورداری با ۱۰۰ کندو، می‌تواند هزینه زندگی یک خانواده ۴ نفره را تأمین نماید. مهم ترین توصیه برای ورود به صنعت زنبورداری این است که برای یک سال به صورت آزمایشی و علمی در این حوزه فعالیت داشته باشید. و پس از آن با بررسی نتایج تصمیم به ادامه فعالیت بگیرید. علاوه بر این فعالیت در یک زنبوداری کهنه کار و موفق نیز برای کسب دانش عملی بسیار مثمر ثمر خواهد بود.
آغاز زنبورداری حرفه ای
اگر قصد شروع زنبورداری را دارید، نکات مختلفی باید مدنظر قرار گیرد. برای کسب بهترین و دقیق‌ترین اطلاعات بهتر است یا مطالعه کنید یا در دوره‌های آموزشی شرکت نمایید. رده‌های آموزشی به شما کمک می‌کند تا چالش‌های زنبورداری را به‌خوبی پشت سر بگذارید و از دانش متخصصان این حوزه بهره ببرید. در ادامه به برخی از مهم‌ترین نکات اشاره شده است.
بیشتر بخوانید: کتاب زنبورداری برای مبتدیان
تهیه کلونی زنبورعسل
برای شروع کار تهیه ۲ تا ۶ کندو توصیه می‌شود. چرایی این اعداد ساده است. اگر ملکه یک کندو قبل از تخم‌گذاری بمیرد، کلنی بدون ملکه خواهد ماند و حتماً از بین خواهد رفت. اگر دو کندو وجود داشته باشد، صورتی که یکی بدون ملکه شود می‌توان جمعیت کلنی بی ملکه را به کلنی ملکه دار ضمیمه کرد.
انتخاب زنبور ملکه
همان‌طور که می‌دانید کیفیت و مرغوبیت هر کلنی عمدتاً به کیفیت ملکه برمی‌گردد. کیفیت ملکه نیز به نژاد و شرایط پرورش آن بستگی دارد. ازاین‌رو در ابتدا می‌بایست بر اساس خصوصیات آب‌وهوایی و شرایط منطقه، مناسب‌ترین نژاد ملکه را انتخاب کرد. به‌طورکلی شرایطی که برای پرورش موفق ملکه نیاز است، به شرح زیر می‌باشد:
- وجود ملکه مادر ممتاز
- انتخاب درست سن لاروی که ملکه از آن پرورش می‌یابد
- حضور تعداد زیادی زنبور کارگر جوان
- تعداد مناسب نرهای بالغ، یک هفته پس از تولد ملکه‌ها
- قرارگیری کندوها در منطقه کم باد و دارای دمای ملایم
واردات ملکه زنبورعسل بی‌کیفیت و بی‌شناسنامه مشکلات بسیاری را برای زنبورداران پدید آورده است. وجود ملکه‌های تقلبی باعث افزایش بیماری و تلفات در زنبورستان‌ها می‌شود.
تهیه وسایل پرورش زنبور
زنبورداری نیز همچون دیگر فعالیت‌ها به تجهیزات مختلفی نیاز دارد. تهیه این تجهیزات هم به‌صورت نو و هم دست‌دوم مقدور است؛ اما باید دقت داشت که با خرید تجهیزات دسته دوم بیماری به کلنی جدید منتقل نشود. مجموعه تجهیزات موردنیاز عبارت‌اند از:
- کندوی عسل
- لباس و کلاه محافظ
- دستکش زنبورداری
- دودی
- اهرم یا کاردک
- برس زنبورداری
- برگ موم آج‌دار
- تخته موم دوز
- تله گرده گیر
- شربت‌خوری
- چنگال پولک برداری
- دستگاه استخراج عسل
- صافی عسل و …
انتخاب محل مناسب زنبورستان
یکی از مهم‌ترین نکات مدیریت در زنبورداری حرفه ای، انتخاب صحیح زنبورستان است. توجه به موارد زیر می‌تواند به انتخاب زنبورستان مناسب منجر شود:
- شرایط آب‌وهوایی مناسب
- نوع پوشش گیاهی منطقه
- وجود منابع آب سالم در زنبورستان
- بهداشت منطقه
- نبود آلودگی صوتی و بوی نامطبوع در زنبورستان
- دور بودن محل استقرار کندوها از مناطق مسکونی
- توجه به فاصله استاندارد میان زنبورستان‌ها
تهیه تقویم زنبورداری
تقویم زنبورداری شامل متن، چارت و یا جداولی است که تدابیر و مراقبت‌های لازم برای مدیریت کلنی زنبورعسل در ماه‌های مختلف سال در آن لحاظ شده است. در نظر داشته باشید که سال زنبورداری از مردادماه آغاز می‌شود، چرا که تعویض ملکه‌ها در این ماه صورت می‌گیرد. زنبورداری در تابستان نتیجه مدیریت درست کندوها در سایر فصول سال است.
اگر در نیمه جنوبی کشور هستید از حدود آذرماه و اگر در نیمه شمالی کشور قرار دارید، از نیمه اسفندماه اقدام به خرید کلونی کنید.
فرآورده‌های زنبورعسل
محصولات جانبی زنبورعسل نواخت‌ها به عسل ختم نمی‌شود. فرآورده‌های سودمند زنبورعسل عبارت‌اند از:
- بره موم
- گرده گل
- ژل رویال
- زهر زنبورعسل
همه این فرآورده‌ها قسمتی از کل صنعت زنبورداری هستند که با بهره‌برداری درست از آنها می‌توان ارزش افزوده مضاعفی را به تولیدات زنبورداری افزود.
یکی از مهم‌ترین گام‌ها در زنبورداری حرفه‌ای و صنعتی، تولید ژل رویال است که خوشبختانه در کشور در حال انجام است. هم اکنون کشورهای چین، مالزی، تایلند، تایوان و سنگاپور در تولید ژل رویال پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند. بی شک با نوآوری و خلق فرصت‌های جدید و تکمیل زنجیره تولید و بسته‌بندی می‌توان در صادرات عسل و سایر محصولات زنبورعسل جایگاه مطلوبی را در تجارت جهانی کسب نمود.
زنبورداری هوشمند
در این روش زنبورداری، عوامل اصلی در زنبورداری توسط حسگرها به‌دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. این عوامل عبارت‌اند از:
- تعداد زنبورها
- دما و رطوبت محیط و داخل کندوها
- میزان تولید عسل
- حرکت پروازی و رفتاری زنبورها
سپس این اطلاعات توسط هوش مصنوعی مورد پردازش و ارزیابی قرار گرفته و نتایج و توصیه‌ها در اختیار زنبورداران قرار می‌گیرد. با کمک چنین سامانه‌ای می‌توان بهترین وضعیت را برای نگهداری از کندوها، نحوه برداشت محصول و … ایجاد نمود.
بیشتر بخوانید: اینترنت اشیاء در کشاورزی هوشمند
جایگزین‌کردن زنبورداری هوشمند به‌جای روش سنتی، نه‌تنها کمیت و کیفیت محصولات را افزایش خواهد داد؛ بلکه از آسیب‌های زیست‌محیطی نیز جلوگیری خواهد کرد.
