انگور و صنایع تبدیلی آن

انگور از دست میوه های است که نه تنها جنبه تازه خوری داشته بلکه فرآورده های تبدیلی آن نیز مشتریان بسیاری دارد. در این مقاله به معرفی انواع گونه های انگور و صنایع تبدیلی آن خواهیم پرداخت.

معرفی انگور

انگور با نام vinifera سرده‌ای از درختان خانواده انگورسانان است. در این خانواده حدود ۱۱ جنس و بیش از 20 هزار گونه در سراسر جهان شناسایی شده است. انگور، میوه نرم‌پوست و شیره‌داری است که از درخت انگور به عمل می‌آید. درخت انگور یا مو، از قدیمی‌ترین گیاهانی است که انسان به کشت و گسترش آن پرداخت.

گفته می شود انگورهای شناسایی شده، از خانواده انگور وحشی خاور نزدیک و انگور وحشی آمریکای شمالی هستند.

میوه انگور به نوع دانه‌دار و بی‌دانه تقسیم می‌شود. هر یک از این دو نوع انگور در رنگهای سرخ، سیاه، زرد و سبز دیده می‌شوند. این میوه در مناطقی با بازه دمایی مثبت ۴۰ درجه سانتیگراد و منفی 15 درجه سانتیگراد بهترین میزان رشد را دارد.

سندبادسِل، پلتفرمی مطمئن برای خرید و فروش محصولات

انواع انگور ایرانی

در ایران انواع مختلفی از انگور وجود دارد که به لحاظ برخی از خصوصیات مانند رنگ، شکل و اندازه حبه ها، اندازه خوشه و مقدار قند با هم تفاوت دارند. برخی از انواع انگور ایرانی عبارت اند از:

• کندری
• شاهرودی (قرمز یا زمستانی)
• یاقوتی قرمز
• یاقوتی سفید
• فخری
• عسگری
• مهدی خانی
• بی دانه قرمز
• مهره
• شانی
• ریش بابا (انگور حسینی)
• کشمشی یا سلطانی
• روچه قرمز
• روچه سفید
• سنگک
• امیری
• لعل
• حاجی عباسی
• چشم گاوی
• قندهاری و …..

انگور یاقوتی، بومی منطقه سیستان و شهر زابل است. زمان برداشت این محصول در منطقه سیستان اوایل خرداد ماه است.

بنابر کتاب رستم‌التواریخ، نام انواع انگور در ایران در زمان کریم‌خان زند عبارت‌اند از:

• شاهانی
• خلیلی
• عسکری
• شصت عروسان سیاه
• الغی سیاه و …

ارقام انگور بر اساس نوع مصرف

انگور بر اساس صفات مطلوب به سه دسته تازه خوری، آبگیری و کنسرو و خشکباری تقسیم می شوند. ارقام تازه خوری که با نام انگور رومیزی نیز شناخته می شود دارای صفات مطلوب بی دانگی، درشتی حبه ها و پوست نسبتا ضخیم حبه هستند. ارقامی نظیر عسگری، یاقوتی، خلیلی و … در این دسته قرار می گیرند.

ارقام مناسب آب گیری و کنسرو، دارای صفاتی مطلوبی ماننده آبدار بودن، حبه های گوشتی با پوست ضخیم هستند. ارقامی مانند شاهانی و انگور سیاه سردشت در این دسته قرار دارند.  در ارقام خشکباری (کشمشی)  دارا بودن حبه گوشتی، بی دانگی و قند بالا از صفات مطلوب به شمار می آید. ارقامی مانند بی دانه سفید و قرمز و عسگری برای این منظور مناسب هستند. بهترین ارقام برای تهیه مویز نیز عبارت اند از: شاهانی، گرمیان، مایه مو، گزندانی و دیزماری.

آمار تولید انگور در ایران و جهان

انگور تقریبا در تمامی استان های ایران تولید می شود؛ اما استان های فارس، همدان، هراسان رضوی، قزوین و آذربایجان شرقی، جزء 5 استان برتر در تولید انگور ایرانی هستند.

در حال حاضر استان فارس مقام نخست تولید انگور در کشور را دارد. هر ساله بیش از 550 هزار تن انگور از تاکستان های این استان برداشت می شود.  پس از استان فارس، استان همدان در رتبه دوم تولید انگور ایرانی قرار دارد.  شهرستان ملایر در استان همدان، حدود 60 درصد تولید انگور استان و 3 درصد از کل تولید انگور کشور  را به خود اختصاص داده است.   

از مراکز انگور عسکری زرقان و شهرستان ممسنی بخش دشمن زیاری در فارس است.

طبق آمارنامه محصولات زراعی جهاد کشاورزی، در سال 1398 سطح بارور باغات انگور کشور حدود 11 درصد برآورد شده است. در این سال، سهم تولید انگور 14.1 درصد از 23.5 میلیون تن محصول باغی بوده است. از حدود 3.3 میلیون تن انگور تولید شده در سال 1399 ، سهم 5 استان برتر به تفکیک به شرح زیر است:

• فارس، 16.5 درصد
• همدان، 10.9 درصد
• خراسان رضوی، 10.4 درصد
• قزوین، 10.4 درصد
• آذربایجان شرقی، 7.1 درصد

این 5 استان جمعا حدود 55.1 درصد از کل انگور کشور را تامین می نمایند.

طبق آمار فائو، ایران در سال 2019 با تولید حدود 1 میلیون و 900 هزار تن، رتبه یازدهم تولید انگور در جهان را به خود اختصاص داده است. 10 کشور برتر جهان در تولید انگور  در سال 2019 در جدول زیر آمده است.

با مطالعه این مقاله، با انواع نهال پرسود انگور آشنا شوید.

صادرات انگور ایرانی

صادرات انگور تازه ایران بین سال های 2018 تا 2020 با نوسان همراه بود. نمودار زیر میزان نوسان صادرات انگور تازه ایرانی را به خوبی نشان می دهد.

سهم ایران از صادرات انگور در جهان در سال 2020، تنها 0.05 درصد بوده است.

بر پایه گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، بیشترین صادرات انگور تازه ایران در سال 1399 بدین شرح است:

1. پاکستان به ارزش 8.508 میلیون دلار
2. عراق به ارزش 5.666 میلیون دلار
3. امارات متحده به ارزش 1.925 میلیون دلار
4. روسیه به ارزش 1.223 میلیون دلار

فرآورده های تبدیلی انگور

همانگونه که گفته شده، انگور علاوه بر مصرف تازه خوری، فرآورده های تبدیلی بسیاری نیز دارد که برخی از آنها، از ارزش صادراتی قابل توجهی برخوردار است. فرآورده های تبدیلی انگور عبارت اند از:

• کشمش
• شیره
• آب انگور
• نوشابه
• روغن هسته انگور
• کنستانتره
• غوره
• آبغوره
• سرکه
• کنسرو برگ مو

کشمش مهترین فرآورده تبدیلی انگور است که از ارزش صادراتی بسیار خوبی نیز برخوردار است.

انگور و صنایع تبدیلی آن در ایران

همانگونه که در مقالات قبلی در حوزه محصولات کشاورزی گفته شد، صنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته بندی حلقه مفقوده زنجیر تولید محصولات کشاورزی است. طبق آمارهای منتشر شده، هر ساله حدود 15 درصد از انگور تولیدی کشور به دلیل نبود صنایع تبدیلی مناسب به ضایعات تبدیل می شود.

صنایع تبدیلی و تکمیلی در توسعه پایدار بخش کشاورزی و ایجاد اشتغال، بالا بردن کیفیت محصول، کاهش ضایعات و فراهم کردن بازارهای صادرات غیرنفتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بی شک سرمایه گذاری روی صنایع تبدیلی و تکمیلی در 5 استان برتر تولیدکننده انگور در ایران نه تنها تحول شگرف همه جانبه را در این استان ها به همراه خواهد داشت.

پرداخت تسهیلات کم بهره می تواند افراد بیشتری را به سرمایه گذاری در بخش صنایع تبدیلی انگور ترغیب نماید.

یکی از بخش های مهم صنایع تبدیلی انگور، خطوط روغن کشی هسته انگور است. در مهر ماه سال 1399، نخستین واحد استصحال روغن هسته انگور با ظرفیت بالا در کشور تاسیس شد. با توجه به افزایش تقاضای داخلی به این محصول در سالهای اخیر، تاسیس این واحد می تواند از میزان واردات این محصول اندکی بکاهد.

پسماند انگور؛ یکی از محصولات ارزشمند صنایع تبدیلی

پسماند انگور محصول دیگر صنایع تبدیلی انگور است که اثرات زیست محیطی مخربی را به همراه دارد. اما این پسماندها در عین حال، منبع ترکیبات سلامت بخش و مفید تکنولوژیکی نیز هستند؛ که کاربردهای مستقیم و غیرمستقیم متعددی در صنایع غذایی دارند. برخی از خواص پسماند انگور در فرمولاسیون مواد غذایی عملکرد دارند، عبارت اند از:

• بهبود ویژگی تغذیه ای حاصل از غنی سازی محصول با ترکیبات فنلی و مواد معدنی و بهبود پروفایل اسیدهای چرب
• حفاظت در برابر فرآیندهای اکسایش چربی ها و پروئتین ها
• اثر مقابله با میکروبهای مواد غذایی، ماننده اثرات ضد میکروبی در برابر عوامل بیماری زا

در ادامه توجه شما را به یک آمار جالب از کشور کانادا جلب می نماییم. بررسی پتانسیل تجاری تفاله انگور در کانادا نشان می دهد که در صورت فروش کل پوست انگور قرمز، سودی معادل 448 میلیون یورو حاصل خواهد آمد. حال آنکه اگر کل هسته انگور تولیدی به روغن تبدیل شود، با احتساب هر بطری 750 میلی لیتر به ارزش 4.7 یورو، حدود 4 میلیون یورو سود حاصل خواهد شد.

6 فرآورده اصلی خوراکی از پسماند انگور این موارد را شامل می شود:

1. آنتوسیانین یا رنگ خوراکی
2. روغن هسته انگور
3. اسید تارتاریک
4. پروتئین هسته انگور
5. فیبرهای خوراکی (گلایکان، سلولز و پکتین)
6. ترکیبات فنلی

همانطور که گفته شد، انگور و فرآورده های آن از ارزش بسیار بالایی که در بحث ارزآوری و چه مصارف داخلی داراست. مهم ترین ارزش آفرینی از طریق صنایع تبدیلی ایجاد می شود. امید است با حمایت های دولتی و توسعه صنایع تبدیلی انگور، شاهد تحولات چشمگیری در این بخش از صنعت کشاورزی باشیم.